Piše:
Slobodan Vasković
Nedavno
je ministra finansija Republike Srpske Tegeltija obavijestio Vladu u stanju
bankarskog sektora u 2015. godini. A tamo ne cvjetaju ruže, svi parametri su u
padu. Zanimljiv je način na koji je Tegeltija u uvodu informacije iznio svoj
stav o privrednom ambijentu u Republici Srpskoj.
“Poslovanje
bankarskog sektora Republike Srpske u prvom polugodištu 2015. godine, kao i u
proteklom periodu, odvijalo se u nepovoljnom okruženju, uslovima skromnog
privrednog rasta i brojnih izazova i rizika kojima je izloženo (elementarne
nepogode, prestanak rada jedne banke
globalna ekonomska nestabilnost i sl.). Iako naprijed navedeno, već duže
vrijeme utiče na stagnaciju bankarskog sektora, pokazatelji njegovog poslovanja
u ovakvim uslovima mogu se ocijeniti zadovoljavajućim i zaključiti da je
bankarski sektor i dalje ostao stabilan i siguran”, naveo je Tegeltija.
Ni
riječ o propasti Banke Srpske.
Zanimljivo
je da, kada Tegeltija obrazlaže stanje budžeta (izvršenje budžeta u 2015.
godini i Rebalans budžeta u 2015. godini), ne analizira privredni ambijet u RS
i generalno izbjegava ovako otvorene kvalifikacije o tome da je u RS nepovoljno stanje u realnom sektoru i
da se desio pad životnog standarda građana. Naravno da Tegeltija ne želi da
analizira uzroke ovakvog stanja i da kao ministar finansija odgovori na
tri jednostavna pitanja: Zašto je u RS i
pored višedecenijske propagande SNSD-a o reformskim procesima u svim sferama
privrednog, političkog i društvenog života i, za pojmove RS, ogromne količine
svježeg kapitala koji je bio na raspolaganju vladajućoj strukturu nakon
privatizacije Telekoma RS, privatizacije naftne industrije u RS i uostavljanja
sistema indirektnog oprezivanja stanje u
realnom sektoru "nepovoljno ", zašto se desio vrtoglavi pad standarda
građana RS, počevši od 2009. godine, zašto su u RS pogoršani uslovi poslovanja?
Tegeltija
u poslednje vrijeme Vladu obavještava kao puki statističar, evidentičar
problema, bez iole ozbiljnijeg prijedloga , mjere, instrukcije za postupanje
ili sistemskih mehanizama na
otklanjanju ili poboljšanju privrednog
ambijenta u RS, za šta je po funkciji i po difoltu najodgovorniji od svih
ministara.
Naravno
da je u svom izvještaju o stanju bankarskog sektora u RS, Tegeltija je vješto
sakrio dešavanja Banci Srpske. Nije ih ni spomenuo. Nakon dužeg trenda rasta, ukupni depoziti
bankarskog sektora bilježe blagi pad (1%), u čijoj strukturi najznačajniji pad
od 22% imaju depoziti vladinih institucija, depoziti bankarskih institucija
15%, te depoziti privatnih društava 10%.
Novčana
sredstva manja su za 6% u odnosu na kraj prethodne godine, što je rezultat
blagog rasta kredita (3%) i rasta ulaganja u hartije od vrijednosti koje se
drže do dospijeća (19%), kao i smanjenja obaveza po uzetim kreditima (12%).
Nekvalitetni
krediti, koji predstavljaju jedan od ključnih rizika bankarskog sektora, veći
su za 3%, u kojima povećanje nekvalitetnih kredita fizičkih lica iznosi 6%, a
nekvalitetnih kredita pravnih lica 2%.
Povećanje
nekvalitetnih kredita uticalo je na pogoršanje njihove pokrivenosti rezervama
za potencijalne kreditne gubitke, dok je učešće ovih kredita u ukupnim
kreditima zadržano na nivou prethodne godine. Tegeltija upozorava da problemi
vezani za porast nekvalitetnih kredita i nepokriveni dio rezervama za kreditne gubitke
mogu u narednom periodu značajno uticati na slabljenje kapitalne osnove banaka,
ukoliko se nastave negativni trendovi u kvalitetu aktive i pogoršanju
naplativosti kredita.
Dospjela
potraživanja i dalje imaju trend rasta i povećana su za 8% u odnosu na kraj
2014. godine, kao rezultat rasta dospjelih potraživanja građana i privrede, što
ukazuje na slabiju naplativost kredita i prisutne probleme u servisiranju
kreditnih obaveza, zaključuje Tegeltija.
Osnovni
pokazatelji poslovanja bankarskog sektora prema Tegeltiji su:
-
Bankarski sektor Republike Srpske činilo je 9 banaka sa ukupno 3.280 zaposlenih
radnika, što je 1% ili 67 zaposlenih radnika više u odnosu na kraj 2014.
godine.
-
Ukupni bilansni nivo iznosio je 7.457,3 miliona KM sa stopom pada od 2% u odnosu
na stanje sa 31.12.2014. godine. Ukupni obim poslovanja bankarskog sektora
Republike Srpske u prvom polugodištu 2015. godine bilježi pad od 2% u odnosu na
kraj 2014. godine, na što je pretežno uticalo smanjenje novčanih sredstava po
stopi od 6% ili za 88,4 miliona KM, kao posljedica smanjenja obaveza po uzetim
kreditima za 12% ili za 98 miliona KM, pada depozita od 1% ili za 29,9 miliona
KM i pada hartija od vrijednosti za trgovanje za 21% ili 79,8 miliona KM.
-
Novčana sredstva (1.392,5 miliona KM) čine 21% ukupne bilansne aktive sa stopom
pada od 6% u odnosu na prošlu godinu. Od navedenog iznosa ukupnih novčanih
sredstava 425,9 miliona KM ili 31% novčanih sredstava se nalazi na računima u
inostranstvu (devizni tekući računi u iznosu od 419,9 miliona KM i oročena
sredstva sa rokom oročavanja do 30 dana u iznosu od 6 miliona KM). Nekvalitetni
krediti (krediti klasifikovani u više kategorije rizika „C“, „D“ i „E“)
iznosili su 701,3 miliona KM i bilježe rast za 21,8 miliona KM ili 3% u odnosu
na kraj 2014. godine (679,5 miliona KM).
Ukupna
bilansna aktiva iznosi 6.576,6 miliona KM, sa stopom pada od 1% u odnosu na
kraj 2014. godine. Novčana sredstva iznose 1.392,5 miliona KM sa stopom pada od
6% i čine 21% ukupne aktive (pad učešća je 1 procentni poen u odnosu na
31.12.2014. godine).
Hartije
od vrijednosti za trgovanje iznose 308,7 miliona KM i u odnosu na kraj 2014.
Godine evidentan je pad od 21%. Većim dijelom se odnose na obveznice i
trezorske zapise Republike Srpske. Poslovanje sa hartijama od vrijednosti za
trgovanje obavlja sedam banaka od kojih se na jednu banku odnosi 41%, ali se i
dalje radi o relativno malom obimu poslovanja sa učešćem od 5% u ukupnoj aktivi
bankarskog sektora.
Plasmani
drugim bankama iznose 17,9 miliona KM i manji su za 68% u odnosu na kraj 2014.
godine, a odnose se na plasmane novčanih sredstava kod domaćih i stranih
banaka, sa rokom dospjeća preko 30 dana.
Novčana
sredstva zabilježila su pad od 88,4 miliona KM ili 6% u odnosu na kraj
prethodne godine (pad je kod pet banaka) i sa 30.06.2015. godine iznose 1.392,5
miliona KM. Novčana sredstva u KM iznose 918,7 miliona KM i bilježe pad od 2%,
sa učešćem od 66% u ukupnim novčanim sredstvima (31.12.2014 godine učešće je
63%).
U
strukturi novčanih sredstava u KM najveće učešće imaju sredstva na računu
rezervi kod Centralne banke BiH koja čine 60% od ukupnih novčanih sredstava sa
padom od 4% u odnosu na kraj 2014. godine.
Devizna
novčana sredstva iznose 473,7 miliona KM ili 34% od ukupnih novčanih sredstava
sa stopom pada od 13% u odnosu na stanje sa 31.12.2014. godine. Najznačajniju
stavku u strukturi deviznih novčanih sredstava čine računi depozita kod
depozitnih institucija u inostranstvu u iznosu od 425,9 miliona KM sa stopom
pada od 11% u odnosu na kraj 2014. godine (479,2 miliona KM), a sastoje se od
oročenih depozita sa rokom oročavanja do 30 dana u iznosu od 6 miliona KM
(31.12.2014. godine iznosili su 42,6 miliona KM) i deviznih tekućih računa u
inostranstvu u iznosu od 419,9 miliona KM (31.12.2014. godine devizni tekući
računi iznosili su 436,6 miliona KM).
Depoziti
u strukturi pasive bilansa banaka iznose 4.733,2 miliona KM i sa učešćem od 72%
u ukupnoj pasivi, su osnovni izvor finansiranja poslovanja banaka i bilježe pad
po stopi od 1%, (značajniji pad depozita: vladinih institucija po stopi 22%,
depozita privatnih preduzeća i društava po stopi od 10% i depozita bankarskih
institucija po stopi od 15% u odnosu na rast depozita ostalih sektora, posebno
rast depozita građana po stopi od 7%).
Depoziti
bankarskog sektora sa stanjem na dan 30.06.2015. godine iznosili su 4.733,2
miliona KM, sa stopom pada od 1% u odnosu na kraj 2014. godine. Depoziti
vladinih institucija iznose 349,7 miliona KM i učestvuju u ukupnim depozitima
sa 7% (sa 31.12.2014. godine učešće je bilo 9%), sa stopom pada od 22% u odnosu
na kraj
prethodne
godine.
Tegeltija
u svom izvještaju o stanju u bankarskom sistemu RS samo daje presjek dešavanja
nakon konstatacije problema u ovom sektoru i bavi se posljedicama likvidacije “Bobar
banke” i u potpunosti ih minorizuje, a prema najvažnijoj i najodgovornijoj
instituciji u ovom prljavom poslu tj. Agenciji za banakarstvo RS ponaša se
krajnji zaštitički.
Ministar
finansija, koji u ministarstvu kojim rukovodi, ima poseban Sektor za bankarstvo
ne daje podbrobniju analizu uzroka pada “Bobar banke”, niti “Banke Srpske”,
ocjenu rada/nerada Agencije za
bankarstvo RS, koje je svojim neblagovremnim reagovanjem dovela do nestanka
štednje više javnih preduzeća i do situacije da privilegovane firme
visokopozicioniranih članova SNSD-a, koje su kod Bobar banke bile zadužene,
ostanu bez svog povjerioca, što je
idealna situacija za nesavjesne dužnike.
Vlada
se konstatano zadužuje i u tom poslu ih prate dvije do tri banke, dok posrnula
privreda više nije u stanju ni da se kreditno zaduži. Gotvo da nema preduzeća
koje nije u nekom kreditnom zaduženju ili je založilo svoju nepokretnost
jednom, pa i više puta kod različitih finansijskih institucija. Raste i
zaduživanje građana koji su sve više prinuđeni da obnavljaju kreditna zaduženja
radi zadovoljavanja svakodnevnih potrošačkih potreba.
Na
kraju svog izvještaja Tegeltija je predložio zaključak Vladi RS, kojim je stao
na poziciju Agencije za bankarstvo RS, jer je zatražio da Vlada konstatuje da
je Agencija za bankarstvo Republike Srpske u izvještajnom periodu preduzimala
zakonom utvrđene mjere nadzora, u okviru svojih ovlašćenja. Još je naveo da
Agencija treba nastaviti kontinuiran nadzor banaka, posebno kontrolu
dominantnih rizičnih segmenata bankarskog poslovanja i banaka koje imaju
negativne trendove u kvalitetu aktive što predstavlja realnu opasnost
slabljenja njihove kapitalne osnove, te zahtijeva kapitalno jačanje i
izdvajanje adekvatnih rezervi za pokriće kreditnih gubitaka.
Nadalje,
Tegeltija traži da se aktivnosti Agencije usmjere na unapređenju „sistema ranog
upozorenja“ u cilju rane identifikacije
finansijskih i operativnih slabosti i negativnih trendova u poslovanju banaka i
blagovremenog preduzimanja mjera nadzora. Ovaj sistem ranog upozorenja je
posebno bio vidljiv u vezi otkrivanja problema u radu u “Bobar banci” i “Banci
Srpske”. Agencija je samo konsatovala kraj rada ovih banaka, oduzevši im dozvole
ili uvodeći prinudnu upravu.
Zasigurno
je da sistem ranog upozorenja i otkrivanja negativnih pokazatelja u poslovanju
banaka radi preventivnog djelovanja i blagovremenog preduzimanja mjera nadzorau
potunosti zakazao kod “Bobar banke”. Isto ili slično se dešava i sa “Bankom
Srpske”. Umjesto proklamovanog sistema ranog upozoravanja, u slučaju “Bobar
banke”, desilo se upravo suprotno, a umjesto preventivnog djelovanja Agencije u
ovom slučaju desilo se naknadno reagovanje uz pokušaj otklanjanja posljedica za
koje se znalo ili su se mogle predvidjeti da će se desiti.
Zaista
licemjeran zaključak ministra finansija, kojim se predlaže Vladi da Agenciju za
bankarstvo zaduži da radi poslove koje je ona ionako po zakonu obavezna da ih
čini.
Takođe
se u izvještaju provejava konstatacija da oduzimanje dozvole za rad “Bobar
banci” nije negativno uticalo na stabilnost ukupnog bankarskog sektora.
Ovdje
se postavlja pitanje: Da li je gašenje “Bobar banke” uticalo na stabilnost
poslovanja javnih preduzeća i jedinica lokalne samouprave koje su deponovale
novac građana u banci i isti oročile, očekujući povrat glavnice i zaradu
od kamata?
Da
li će javne institucije, čiji je novac zarobljen u banci, morati da se kreditno
zaduže na teret građana RS?
Da
li je likvidacija banke nepovoljno uticala na depozite građana u iznosu većem
od 50.000 KM koji nisu osigurani i da li i kada će isti biti obeštećeni i sa
kojom kamatom?
Da
li je propast Bobar banke povoljno uticalo na firme iza kojih stoje bivši i
aktuelni visokoopozicionirani članovi vladajućeg SNSD-a, a koji su u dužničkom
odnosu prema banci?
Na
ova ključna pitanja nema odgovora, niti se Ministarstvo finansija, a niti Agencija
za bankarstvo njime bave.
Bankarski
sistem RS je u potpunosti u rukama stranih banaka, a procesi u bankarskom sektoru
se odvijaju potpuno stihijski, bez ikakave kontrole RS.
Ministarstvo
finansija ne posjeduje nikakave instrumente nadzora nad bankama, a u tom cilju
je osnovana Agencija za bankarstvo, čijom je konceptualnom unutrašnjom
organizacijom obesmišljena ideja istinskog i nezavisnog nadzornog organa, jer
se njen rad finansira kontribucijama banaka čiji bi rad trebala da nadzire!?
