piše: Goran Dakić (eho.ba)
Akumulirani gubitak „Optima grupe“ na koncu prošle godine premašio je milijardu maraka. Tačnije, iznosio je više od 1,4 milijarde maraka. Samo u prošloj godini zabilježen je gubitak od 60 miliona KM, ali to nije smetalo da „Optima“ u aprilu ove godine bude dokapitalizovana sa pola milijarde KM!
Početno ispitivanje snaga
„Optima grupa“ je preduzeće koje je osnovano kao društvo sa ograničenom odgovornošću. „Optima“ upravlja radom preduzeća iz sastava naftne industrije RS - Rafinerijom nafte u Brodu, Rafinerijom ulja u Modriči i banjalučkim „Petrolom“.
Sva tri preduzeća su akcionarska društva, a njihovim radom i poslovanjem upravlja društvo sa ograničenom odgovornošću. Pored toga, sva ova preduzeća su povezana pravna lica i to po osnovu vlasništva, jer je apsolutni vlasnik „Optima grupe“ istovremeno i većinski (ali ne i jedini) vlasnik rafinerija i „Petrola“.
„Optima grupa“ je osnovana 11. februara 2008. godine. Osnivač je ruska kompanija „NjeftegazinKor“ sa stoodstotnim učešćem u osnovnom kapitalu preduzeća. Većinski vlasnik „NjeftegazinKora“ je rusko državno preduzeće „Zarubežnjeft“ sa sjedištem u Moskvi koje posluje pod zaštitnim znakom „Nestro“.
Prema finansijskim izvještajima koje je predala Agenciji za posredničke, informatičke i finansijske usluge „Optima grupa“ je 2010. godine ostvarila prihod od 940 miliona KM. U tom trenutku to je svrstalo ovo preduzeće na ubjedljivo prvo mjesto po prihodu kada su u pitanju preduzeća u BiH. Devet godina kasnije „Optima“ bilježi gubitak preko 1,4 milijarde maraka.
S obzirom na to da je vlasnik „Optima grupe“ isti kao i većinski vlasnik rafinerija u Brodu i u Modriči, ali i „Petrola“, sve značajno poslovanje prelazi sa pomenutih akcionarskih društava na „Optimu“.
Rafinerija nafte Brod u 2010. godini ostvaruje 40 miliona KM prihoda, Rafinerija ulja Modriča 58 miliona KM prihoda, a „Nestro petrol“ 156 miliona KM prihoda. Sama činjenica da „Optima grupa“ iskazuje te godine 940 miliona KM obrta govori o tome da je sve poslovanje prebačeno na to preduzeće. „Optima“ nabavlja sirovu naftu, prodaje je rafinerijama, a one zatim prodaju finalni proizvod natrag „Optima grupi“ koja ga opet prodaje „Nestro petrolu“ koji prodaje gorivo krajnjim potrošačima.
U ovim transakcijama, „Optima“ samo manji dio vrši sa svojim zavisnim preduzećima, a veći dio transakcija obavlja sa licima izvan ovog kruga. Vidi se to iz finansijskog izvještaja „Optima grupe“ za 2010. godinu: u strukturi ukupnog prihoda stoji da je prihod od prodaje robe povezanim pravnim licima oko 104 miliona KM, a prihod od prodaje robe na domaćem tržištu 633 miliona KM, te prihod od prodaje robe na inostranom tržištu 204 miliona KM.
Takav način poslovanja znači da se „Optima grupa“ miješa u nezavisno poslovanje akcionarskim društvima i da je formirana nelegalna i nezakonita poslovna struktura matično-zavisnih preduzeća. Poslovanje u grupi nije nezakonito, ali se pravila matično-zavisnog preduzeća moraju znati, objelodaniti i biti usklađena sa zakonom.
Da je vlasnik sva četiri preduzeća naftne industrije Srpske ujedno i stoodstotni vlasnik, navedena šema poslovanja bi se donekle mogla i tolerisati, ali ne i sa poreskog stanovišta koje bi opet bilo upitno. Ovakvim poslovanjem se nanosi šteta akcionarskim društvima Rafinerija nafte Brod, Rafinerija ulja Modriča i „Nestro petrola“.
Stručnjaci su u nekoliko navrata isticali da bi prihod ovih kompanija bio daleko veći kada bi rafinerije i „Petrol“ poslovale nezavisno, odnosno kada bi se sve poslovne promjene adekvatno registrovale u njihovom računovodstvu. „Njeftegazinkor“, koji je apsolutni vlasnik „Optima grupe“, tako mora da trpi postojanje 20 odsto malih akcionara u ostala tri preduzeća, a uz to i nije njihov jedini vlasnik. Ovakvim poslovanjem se većinski vlasnik ponaša kao da je jedini, a država ga ne primorava da ide u preuzimanje kako bi zaokružio svoj paket akcija na 100 odsto.
Direkt: Problematična privatizacija
I sam proces privatizacije je u najmanju ruku problematičan. Dok su sve okolne zemlje privatizovale svoje naftne industrije na znatno transparentnije načine, naftna industrija RS je privatizovana direktnom prodajom, bez javne ponude na berzi i obaveznog preuzimanja.
- I dok se vodila prava bitka oko vlasništva nad akcijama hrvatske INE i srpskog NIS-a, uz široko učešće državnih organa (tužilaštava, komisija za hartije od vrijednosti i istražnih organa), naftna industrija Republike Srpske predstavlja tipičan primjer pljačkaške i kriminalne privatizacije kojoj je jedini cilj bio nelegalno bogaćenje onih koji su prodavali - pisao je prije nekoliko godina ekonomski analitičar Siniša Božić.
Prodajom naftne industrije Srpske nelegalno se bogatila Vlada RS, ali i Rusi koji su za male pare dobili sva tri preduzeća. Kako je izgledalo to bogaćenje najbolje pokazuje finansijski izvještaj „Optima grupe“ za 2010. godinu.
- Nabavna vrijednost prodate robe, kao dominantan trošak, jeste 995 miliona KM. U nabavnu vrijednost spadaju sirova nafta za preradu i ostali bazni proizvodi za rafineriju ulja. Prihod od prodaje je 940 miliona KM. Postoji li ijedna rafinerija na svijetu koja je više platila sirovinu nego finalni proizvod - pisao je Božić.
Obaveze prema povezanim pravnim licima iznosile su 114 miliona KM. O kojim se obavezama radi i po kojem osnovu? Kratkoročni krediti iznosili su 2010. godine 289 miliona KM, ali se ne zna kome su tačno odobreni.
Gubitak preko visine kapitala „Optima grupe“ iznosio je 197 miliona KM. Zajedno sa 255 miliona KM gubitka Rafinerije nafte Brod, 50 miliona KM gubitka Rafinerije ulja Modriča i 15 miliona KM gubitka „Nestro petrola“, ukupan rezultat poslovanja naftne industrije RS od privatizacije 2007. godine do 2010. godine iznosio je minus 609 miliona KM.
- Dodajmo tome poresko dugovanje od 133 miliona KM, iako je ukupan poreski dug Rafinerije nafte iznosio oko 200 miliona KM. Višak preko 133 miliona je otpisan zakonski. Dodajmo i 174 miliona KM potrošenih iz budžeta RS za isplatu dugovanja Rafinerije nafte i 220 miliona KM kredita koji je većinski vlasnik dao sam sebi. Ispada da je ukupna dubioza ovog poduhvata oko milijardu KM - zaključio je u svojoj analizi Božić.
Društva sa ograničenom odgovornošću, kakvo „Optima grupa“ jeste, nemaju obavezu revizije finansijskih izvještaja, pa detalje koji se kriju iza grupnih računa ne mogu da se saznaju. Ne izrađuje se konsolidovani izvještaj, a stvorena je formacija matičnog i zavisnih preduzeća čime se krše odredbe Zakona o privrednim društvima i Zakona o računovodstvu i reviziji.
Na svojim privrednim počecima „Optima“ bilježi ogromne prihode - u 2009. godini 517 miliona KM, a u 2010. godini čak 940 miliona KM, po čemu se svrstava kao preduzeće sa najvećim prihodom u BiH u 2010. godini. Od tih prihoda danas je ostao samo minus od 1,4 milijarde maraka.
Poredeći ove prihode sa prihodima rafinerije nafte i ulja i „Petrola“ više je nego jasno da postoji ugovorni odnos između „Optima grupe“ i ostala tri preduzeća. Situacija je, ističu stručnjaci, vrlo slična onoj u Birču. Nejasno je kako je moguće da društvo sa ograničenom odgovornošću i povezano pravno lice ostvaruje toliki prihod, a da ostala tri preduzeća imaju višestruko manji obrt.
Položaj malih akcionara, njih 15.000, težak je i ugrožen godinama. Privatizacijom nije ispoštovana obaveza preuzimanja čime bi se ponudilo malim akcionarima da prodaju svoje akcije po tržišnoj cijeni, a pošto Rafinerija nafte u Brodu i ostala dva preduzeća posluju katastrofalno loše i cijena na berzi ovih preduzeća teži ka nuli.
Kroše: Transferne cijene i bazna ulja
Transferne cijene nastaju na osnovu obavljanja transakcija između povezanih lica. Poslovni odnosi, odnosno transakcije, manifestuju se kroz komercijalne, finansijske i ostale poslovne transakcije između povezanih lica, u cilju sticanja dobiti zbog prodaje ili kupovine proizvoda i usluga.
Sa druge strane, čak i kada nema međusobnih transakcija između povezanih lica, ali su njihovi međusobni odnosi u tijesnoj vezi, poslovni odnosi se prepoznaju između njih. U slučaju matične i zavisne firme to mogu biti pojedine odluke koje matično preduzeće nametne zavisnom, zatim uslovi poslovanja, izbor poslovnih partnera, saradnika.
Jedna od značajnih karakteristika transfernih cijena je da su uglavnom nezavisne od uticaja tržišnih faktura. Kada povezana lica ulaze u transakcije među sobom, sva pravila po pitanju transakcija i finalnih cijena se definišu unutar povezanih pravnih lica i samim tim direktno utiču na visinu prihoda prodavca odnosno visinu rashoda kupca. To ujedno dovodi i do kontrolisanja osnovica za oporezivanje oba pravna lica.
Inspektori Poreske uprave Republike Srpske prije dvije godine su, nakon okončane opsežne višemjesečne kontrole, utvrdili postojanje transfernih cijena u Rafineriji nafte Brod, Rafineriji ulja Modriča, „Nestro petrolu“ i „Optima grupi“.
Posljednja kontrola transfernih cijena u „Optimi“ urađena je 2011. godine. Inspektori Poreske uprave šest godina nisu kontrolisali ovaj segment poslovanja „Optima grupe“, a čim je to urađeno pronađene su transferne cijene prema povezanim pravnim licima.
U revizorskom izvještaju za 2016. godinu stoji da bi Poreska uprava Republike Srpske mogla da „pokopa“ „Optima grupu“ zbog transfernih cijena. Revizori su utvrdili da „Optima“ ima značajne transakcije sa povezanim pravnim licima.
- Iako rukovodstvo smatra da društvo posjeduje dovoljnu i adekvatnu prateću dokumentaciju u vezi sa transfernim cijenama, postoji neizvjesnost da se zahtjevi i tumačenja poreskih i drugih organa razlikuju od tumačenja rukovodstva. Rukovodstvo društva smatra da eventualna različita tumačenja neće imati materijalno značajnih posljedica po finansijske izvještaje - stoji u reviziji iz 2016. godine.
U ranijim kontrolama Poreska uprava Republike Srpske je utvrdila transferne cijene između preduzeća koja posluju u okviru naftne industrije RS, ali su njihova rješenja mahom padala nakon žalbi koje su ove firme podnosile Ministarstvu finansija RS. Za period od 2005. do 2010. godine utvrđena je utaja poreza teška 11 miliona KM.
 |
| povezana pravna lica izvjestaj iz 2016. godine |
Gotovo sve prihode Rafinerija nafte Brod ostvaruje samo od prodaje učinka povezanim pravnim licima. Povezane firme brodskoj rafineriji na kraju 2016. godine duguju skoro 33 miliona KM i to je, u odnosu na 2015. godinu, više za oko pet miliona KM. Rafineriji najviše duguje upravo krovna „Optima grupa“ u kojoj su Rusi jedini vlasnici.
„Optima grupa“ Rafineriji ulja u Modriči duguje oko 25 miliona KM što je gotovo kompletan iznos duga povezanih firmi. Ovaj iznos je za oko osam miliona KM veći u odnosu na godinu prije. Modrička Rafinerija ulja od povezanih firmi Grupe prihodovala je 2016. godine 27,8 miliona KM, što je za 2,2 miliona manje u odnosu na 2015. godinu.
Prema revizorskom izvještaju za 2016. godinu povezane firme dugovale su „Petrolu“ oko 194.000 KM, od čega „Optima grupa“ 166.099 KM, Rafinerija ulja Modriča oko osam hiljada KM, a Rafinerija nafte Brod oko deset hiljada KM. Preduzeće je od ovih firmi prihodovalo oko 425.000 KM, dok su rashodi dosegli cifru od čak 156,1 milion KM.
„Optima“ je, preko Rafinerije ulja u Modriči i kompanije „Partenon Holdings“ na Britanskim Djevičanskim ostrvima, prodavala bazna ulja krajnjim korisnicima u Srbiji i na Kosovu i na taj način izvjegavala plaćanje poreza.
Jedan od tih ugovora između „Partenona“ i modričke „Optime“ potpisan je 21. januara 2013. godine. „Partenon“ je u tom ugovoru predstavljao Kiril Akatnov o kojem ne postoji niti jedan jedini podatak na internetu, a „Optimu“ Mrđan Žugić.
„Partenon“ je, saznaje eho.ba, „Optimi Modriča“, čije je sjedište u Beogradu, dostavio tokom 2013. godine i dvije finalne fakture. U prvoj je naznačeno da se na 25.020 kilograma baznog ulja HC-4L plaća 20.266 evra, a u drugoj da se za 25.550 kilograma istog ulja plaća 20.527 evra.
Aperkat: Dokapitalizacija gubitaša
Okružni privredni sud u Banjoj Luci objavio je da je „Optima Grupa“ tokom ove godine dokapitalizovana sa 485 miliona maraka. U objavi se ne precizira kada je upisano povećanje kapitala, već samo da je osnivač „Optima grupe“ ruska kompanija „Neftegazinkor“.
Niko nema odgovor na pitanje kako je i zašto dokapitalizovana kompanija koja je prošlu godinu završila sa akumuliranim gubitkom koji je premašio 1,4 milijarde maraka.
Ukupni prihodi „Optime“ prošle godine su iznosili 918,8 miliona KM i povećani su u odnosu na godinu ranije za 62,9 miliona KM, dok je istovremeno porastao i gubitak i to sa 59,7 miliona KM u 2017. godini na 87,5 miliona prošle godine.
Sudijski predah: Odgođeno plaćanje duga
Vlada Republike Srpske je u nekoliko navrata prolongirala Rafineriji nafte u Brodu plaćanje poreskog duga. Posljednji put je to učinjeno u martu 2018. godine. Brodska rafinerija je Srpskoj dužna 14,8 miliona maraka. Toliko je preostalo od obaveza koje Rafinerija ne uspjeva da izmiri od 2008. godine.
Prema ugovoru o reprogramu duga koji je potpisan 2008. godine Rafinerija nafte je poreske obaveze morala da izmiri u 60 jednakih mjesečnih rata do 1. jula 2016. godine uz grejs period od četiri godine.
Revizori su u izvještaju za 2015. godinu naveli da je Poreska uprava RS produžila rok za plaćanje reprogramiranih poreskih obaveza sa devet na dvanaest godina, odnosno do 1. jula 2019. godine, uz povećanje grejs perioda sa četiri na sedam godina.
- Poreski obveznik ima zaključen sporazum o reprogramiranju obaveza potpisan dana 18. avgusta 2008. godine na iznos od 127.373.918 KM, te je do havarije na ime rata reprograma izmirila iznos od 112.526.864 KM - istakli su ranije u Ministarstvu finansija RS.
Cenić: Profit vani, dugovi ostaju
Bivši ministar finansija RS i ekonomista Svetlana Cenić za „eho“ kaže da je naftna industrija Republike Srpske opljačkana po istom modelu kao i Fabrika glinice „Birač“.
- Sve što se dešavalo sa naftnom industrijom Srpske, kasnije i sa „Optimom“, potpuno je nelogično. Za devet godina je „Optima“ od dobiti od gotovo milijardu maraka došla do milijardu i po maraka akumuliranog gubitka. Kako? Putem transfernih cijena - tvrdi Cenić.
Ona dodaje da se u javnosti često pogrešno govori o privatizaciji naftne industrije RS. Industrija, kaže Cenić, nije privatizovana, jer ju je kupila ruska državna kompanije.
- U prvim koracima nakon kupovine naftne industrije sanirali su se dugovi i obaveze. Sve je to urađeno u četiri oka. Tadašnja dugovanja Rafinerije nafte u Brodu su iznosila sto miliona maraka. Govorilo se tada da je to katastrofa, a to je sve zapravo šega, šaša i mrvica u odnosu na sadašnje stanje - ističe Cenić.
Nakon što su Rusi kupili naftnu industriju Srpske napravljena je, kaže Cenić, posebna firma, a preduzeća iz sastava naftne industrije su radili samo uslužnu preradu nafte i naftnih derivata.
- Obaveze su ostavljali po strani i one su služile kao kolateral za kredite. Čitava suština je u tome što se profit izvlačio napolje, a dugovi i obaveze su ostajali ovdje. Ko će to da plati i kako? Zadesni primjer Srpske kaže da ima uvjeravanja da će rafinerija u Brodu nastaviti da radi, ali ne kaže ko će da plati dugove - dodala je Cenić.
Dugovi su, ističe on, odavno premašili kapital, mali akcionari nisu dobili ono što im pripada, a obaveze se i dalje gomilaju.
- Sve se svodi na: Puj pike - ne važi! Sve su dobili na tacni, a vratili su neplaćene obaveze i dugove. Dato im je upravljačko pravo. Digli su kredite na osnovu te hipoteke, a poslovanja su išla preko podobnih banaka. Svi su se namirili i ugradili. A ko će da plati ono što nije plaćeno? Nemojte mi samo reći da će to da uradi Putin - zaključila je Svetlana Cenić.
