Piše: Siniša Božić, ekonomista
U Republici Srpskoj udjele u akcionarskim društvima posjeduje oko 700.000 građana. Procentualno, oni su suvlasnici oko 30% privrede, te posjeduju čak 70% vlasništva investicionih fondova. Po tom osnovu, mali akcionari bi trebali posjedovati akcije u vrijednosti od najmanje 1,2 milijarde KM (računato prema trenutnoj tržišnoj kapitalizaciji Banjalučke berze).
Međutim, njihov kapital ne vrijedi – gotovo ništa. Razlog tome jesu neadekvatna zakonska regulativa, pasivan odnos države prema malim akcionarima, te korupcija i kriminal, odnosno nefunkcionisanje sudstva što omogućava velikom broju većinskih vlasnika da se ponašaju kao da su i – jedini.
Ovo je manje-više poznata priča, koja je već dosta puta objavljena u javnosti. Temeljni zakon koji definiše prava malih akcionara jeste Zakon o privrednim društvima (ZOPD). Kako su upravo na 10. godišnjoj sjednici Narodne skupštine RS, koja se održava ovih dana, između ostalih tačaka, i prijedlog izmjena i dopuna navedenog zakona, potrebno je prokomentarisati šta se mijenja i u kojoj mjeri će promjene tangirati male akcionare.
Kvalifikovana većina
Prema nacrtu ZOPD, kvalifikovana većina sada predstavlja najmanje dvotrećinsku većinu od prisutnog, a ne, kako je to do sada bilo, od ukupnog broja glasova akcionara (osnivačkim aktom/statutom kvalifikovana većina može biti i veća, a ZOPD propisuje donji limit). Kvalifikovana većina je zakonska kovanica koja definiše većinu glasova na skupštini akcionara kojom je moguće donositi najznačajnije odluke o akcionarskom društvu: statusnim promjenama, povećanju/smanjenju kapitala, promjeni osnivačkog akta, iz čega proizilazi da je vrlo bitno kako će se ista računati.
Za kvorum (minimalan broj glasova koji skupštini akcionara akcionarskog društva daje legitimitet da donosi validne odluke) je potrebna prosta većina glasova, odnosno 50% od broja akcija (pod uslovom da jedna akcija daje jedan glas što je najčešći slučaj) plus jedna akcija. Kvalifikovana većina, prema predloženom nacrtu ZOPD iznosi dvije trećine od prisutnog odnosno od navedenih 50% plus jedna akcija, što znači da akcionar ili grupa akcionara koji posjeduju dvije trećine akcija od prisutnog broja (50% + 1) mogu donositi najbitnije odluke po sudbinu akcionarskog društva. To znači da je sada moguće da akcionari koji imaju ili kontrolišu samo 33% od ukupnog broja akcija kontrolišu akcionarsko društvo. To znači takođe da će se mali akcionari morati aktivirati i aktivno uključiti u rad skupština akcionara u preduzećima u kojima imaju akcije, u protivnom će u njihovo ime drugi odlučivati. Mali akcionari će se, međutim, vrlo teško aktivirati, iz raznoraznih razloga. Njihova brojnost je prvi i očiti razlog. Jednostavno, činjenica je da su vaučerskom privatizacijom akcije dobili i oni koji nemaju znanja o tom vidu imovine, koji nisu shvatili da su to jedinice kapitala koje, u dobrim preduzećima posjeduju vrijednost. Ostali problemi se odnose na nemaran odnos države, i vrlo često, nefunkcionisanja državnih organa u zaštiti malih akcionara, pod čim mislim prvenstveno na sporost sudstva i tužilaštava da procesuira predmete iz privrednog prava, te na nesposobnost Komisije za HOV da institut preuzimanja akcionarskih društava uozbilji i masovno sprovede.
Da navedem primjer ovakve situacije. Banjalučka pivara ima 4.800 malih akcionara, koji zajedno čine oko 30%. Većinski vlasnik je imao namjeru da sprovede smanjenje kapitala na teret gubitka koji je postojao. Za to je bilo potrebno prvo izmijeniti osnivački akt, odnosno statut, koji je prvobitno definisao da je za smanjenje kapitala potrebna većina od dvije trećine od ukupnog broja akcionara. Većinski vlasnik nikako nije mogao da smanji kapital jer je to bilo u koliziji sa statutom. Usvojen je novi statut, na način da se predsjednik skupštine akcionara (koga imenuje većinski vlasnik) pozvao na tumačenje resornog ministarstva da bi kvalifikovana većina trebala da iznosi dvotrećinsku većinu od prisutnog broja akcionara, čime se Udruženje malih akcionara, na čijem sam čelu bio, usprotivilo, ali neuspješno.
Zbog činjenice da je u Udruženje bilo uključeno samo stotinjak akcionara (samo 2% od ukupnog broja, što je rezultat činjenice da Udruženje nije imalo izvor finansiranja za svoj rad), broj glasova kojim je raspolagalo nije bio dovoljan ni da podrži/obori kvalifikovanu većinu od ukupnog broja (a kamoli kvalifikovanu većinu od prisutnog broja akcionara, što se predlaže nacrtom ZOPD), što je omogućilo većinskom vlasniku izglasavanje novog statuta i, na narednoj skupštini akcionara, smanjenje kapitala od preko 80%.
Prema novom nacrtu ZOPD, malim akcionarima će biti potrebno da se daleko više organizuju nego do sada, a po mojoj procjeni je takvo organizovanje – nemoguće, zbog needukovanosti malih akcionara i njihovog slabog interesa za svoj kapital. Država nije našla načina da pomogne edukovanje i organizovanje malih akcionara, što, s druge strane, dovoljno govori.
Druga nepovoljna stavka nacrta ZOPD jeste izmjena procedure sazivanja skupštine akcionara, kojom se predviđa da sazivač, odnosno akcionarsko društvo, je obavezno da oglasi sazivanje skupštine samo na internet sajtu Banjalučke berze, a samo opciono, i u dnevnim novinama (što je do sada bila obaveza). Ovo se pravda smanjenjem troškova akcionarskih društava, a što je direktno protiv interesa malih akcionara, jer velika većina njih nema ni računar, a kamoli pristup internetu i sajtu berze.
Treća stvar koja tangira male akcionare u predloženom nacrtu ZOPD jeste smanjenje limita za istiskivanje malih akcionara, sa 95% na 90%, te proizvoljnost većinskog akcionara da nadoknadi malim akcionarima visinu izlazne naknade. Naime, predviđeno je da većinski akcionar koji ima ili kontroliše najmanje 90% akcija, može otkupiti i ostalih 10% po cijeni koju on odredi adekvatnom, što će omogućiti efikasno eliminisanje malih akcionara.
Predlagač nacrta ZOPD, Ministarstvo industrije, energetike i rudarstva, pravda ove izmjene evropskim direktivama, te još nekim inostranim zakonskim rješenjima. Po mom mišljenju, ovakve izmjene su potpuno neprilagođene faktičkom stanju i usmjerene direktno protiv malih akcionara, koji su, istina, od dodjele vaučera, 2001. godine, bili prilično ravnodušni i nezainteresovani za svoj kapital koji im je država dodijelila. Ta ravnodušnost i nezainteresovanost ih je koštala, vidjeli smo, najmanje 1,2 milijarde KM, a ovaj nacrt zakona stavlja tačku na njihovo postojanje u Republici Srpskoj.
