Piše: Siniša Božić, ekonomista
Poreski obveznici duguju Republici Srpskoj preko 1,2 milijarde KM. Čak 315 preduzeća duguje državi po 500.000 KM. Potraživanja Republike Srpske prema preduzećima u stečaju iznose 320 miliona KM. Stepen naplate potraživanja od poreskih dužnika u stečaju je samo 10%. Aktivno je 246 reprograma poreskih obaveza u iznosu od 250 miliona KM. Prvih deset dužnika su:
- Rafinerija nafte Brod, 126 miliona KM,
- Novoteks Trebinje, u stečaju, 44 miliona KM,
- Nestro Petrol, 17,3 miliona KM,
- Darko-produkt Laktaši, 14,7 miliona KM,
- Elektrokrajina Banja Luka, 14,4 miliona KM,
- IAT Swisslion Trebinje, 14,3 miliona KM,
- Birač Zvornik, 14 miliona KM,
- Premium doo Laktaši 13,2 miliona KM,
- Sava Bijeljina, 11,6 miliona KM.
- Balkal, 10,8 miliona KM,
i oni duguju 280 miliona KM, odnosno, 23% od ukupnog duga.
Postoje i preduzeća poreski dužnici koja uredno dobijaju kredite od IRB RS (Investiciono-razvojne banke), koriste državne subvencije, odnosno imaju direktne doznake iz budžeta. To su:
- Integral inženjering, dug od 1,9 miliona KM (dobio nedavno 15 miliona KM kredita),
- Integra inženjering, dug od 700.000 KM,
- Farmland, dug od 2,2 miliona KM,
- Željeznice RS, dug od 3,4 miliona KM.
Glavna služba za reviziju javnog sektora RS je u revizorskom izvještaju Poreske uprave RS za 2010. godinu, konstatovala da se poreski reprogrami ili ne poštuju, ili da nema kriterija na osnovu kojih se isti dodjeljuju.
Međutim, veći dio duga se odnosi na obaveze nastale prije 5 i više godina. Šta se zapravo desilo?
Problem poreskog duga je direktno povezan sa procesom privatizacije. Gomilanje duga je nastalo još u toku rata i u poratnom vremenu, što zbog ratnih dejstava i direktnog uništenja privrednih kapaciteta, što zbog kriminala, a što zbog objektivnih okolnosti (nedostatka obrtnih sredstava, gubitak tržišta, inflatorna kretanja 1993. godine). Privatizacija u Republici Srpskoj kreće 1998. godine, a ciljevi iste su bili privlačenje stranih investicija, pokretanje proizvodnje i rast korištenja privrednih kapaciteta, modernizacija privrede i uključivanje u savremene tržišne tokove. Neznalice i korumpirani državni činovnici koji su tada predstavljali vlast su odlučili da se privatizacija ima što prije uraditi. Umjesto da su preduzeća prvo finansijski kako-tako sanirana, u vidu otpisivanja duga, prodajom dijela imovine preduzeća. Tako smo prodavali preduzeća sa visokim procentom dugova, vrlo često sa nesređenim vlasničkim učešćem, odnosno strukturom kapitala, i sa znatnim gubicima u kapitalu. Zato nam nisu došli ozbiljni investitori, zato su tajkuni oprali novac stečen u ratu kroz privatizaciju. Država nije kontrolisala tok privatizacije, niti je bilo revizije iste, a kamoli raskida privatizacionih ugovora. Posljedice? Ogroman broj stečajnih postupaka, u kojima su preduzeća preko noći nestajala, a dugovanja, mahom prema radnicima i državi, dolazila na naplatu. Međutim, od preduzeća koje su raskrčmili kupci državnog kapitala, koji za to nisu odgovarali, se nije imalo šta naplatiti. Donošenjem Zakona o stečajnom postupku, zakonodavac je objašnjavao kako se putem istog imaju zaštiti prava povjerilaca, što je tobože bitno za privredu u cjelini, kako će stečajni postupci da mrtvi teret privrede odvoje od onog zdravog, kako će se dobar dio preduzeća restrukturirati u stečaju.
Rezultat? Danas, 13 godina nakon otpočinjanja privatizacije, Republika Srpska još vuče za sobom, kako smo vidjeli, ogroman poreski dug koji, to je vrlo izvjesno, nikad neće naplatiti. Pored 1,2 milijarde KM poreskog duga, postoji i dug od 1,3 milijarde KM koji radnici potražuju od preduzeća koja su mahom ili u stečaju, ili pred stečajem. Ni to se neće naplatiti, jer je imovina stečajnih dužnika uništena, opljačkana, otuđena na treća pravna lica, sumnjivo dokapitalizovana, pa potom preprodana drugim licima (metoda je bilo podosta). Nadalje, stopa nezaposlenosti prije privatizacije, i nakon nje, ostala je ista, ili je čak i – uvećana (36% 1998. godine, preko 40% 2011. godine). Pored toga, broj penzionera je za isti period u RS povećan za čak 55.000 (1998. godine ih je bilo 175.000), odnosno, na jednog penzionera je 1998. godine dolazilo 1,42 radnika, a danas, 0,95! Sve su ovo posljedice nepostojanja konzistentne ekonomske politike, dugoročne vizije blagostanja države, odsustva bilo kakvih planova, te miješanja politike u vođenje finansija države. Da rekapituliramo koliko nas je to koštalo:
- 1,2 milijarde KM poreskog duga,
- 1,3 milijarde KM radničkih potraživanja,
- 200 miliona KM deficita Fonda PIO,
- 170 miliona KM deficita Fonda zdravstva,
- najmanje 2 milijarde KM bilansnih gubitaka preduzeća u državnom i većinskom državnom vlasništvu (pred i tokom privatizacije, zbog kojih gubitaka su mahom išla u stečaj),
- najmanje 1 milijarde KM državnih subvencija državnim preduzećima i fondovima (PIO, Željeznice),
- oportunitetni trošak nezapošljavanja 20% radne snage i svođenja stope nezaposlenosti na prihvatljivih 10% (trošak nekreiranja 75.000 novih radnih mjesta po 5.000 KM) 375 miliona KM, odnosno
UKUPNO: 6,2 milijarde KM
Ukoliko dalje pretpostavimo da nas je korupcija koštala samo 5% BDP (u Evropskoj Uniji se trošak korupcije procjenjuje na 1% od BDP), to je dodatnih 4 milijarde KM za period od 1998-2011.
REKAPITULACIJA: 6,2 milijarde + 4 milijarde = cca 10 milijardi KM.
Dakle, u periodu od 13 godina, zbog nesposobnosti ljudi koji su nas vodili, neznanja, korupcije, mahinacija, malverzacija, krivičnih djela protiv privrede i države, lažnih stečaja, učinjena je direktna šteta po državu, privredu i stanovništvo od cca 10 milijardi KM, odnosno, 6,25 godišnjih budžeta za 2011. godinu. Ovaj iznos predstavlja čak 1,20 godišnjih nominalnih BDP iz 2011. godine! Ti ljudi su, u ovom periodu, svakom stanovniku Republike Srpske iz džepa oteli 6.900 KM, odnosno, godišnje, 530 KM. Dnevno otmu svakom od nas, dakle, 1,45 KM!
Hoće li neko odgovarati za ovo? Za sada nema takvih naznaka. Pljačka se nastavlja, beskrupulozno.
Koja je pouka?
Evo šta štednja znači, u egzaktnim podacima! Razlika između bogate i siromašne države je 1,45 KM dnevno štednje svakog od nas, pod uslovima da se skupljena sredstva štede bar 10 godina i da njima upravlja neko stručan i pošten (odnosno, pametno ulože)!
1,45 KM dnevno nam fali da zbacimo režim tiranije u kojem živimo, da organizujemo svoje živote i da počnemo upravljati sa svojom finansijskom i svakom drugom budućnošću, da iz svoje akumulacije dugoročno zaposlimo 20% radne snage, otvorimo fabrike i preduzeća, da pružimo radnicima, penzionerima, našoj djeci, dostojan život u ovoj zemlji!
Da bi to ostvarili, postoje dva uslova.
Sadašnji režim mora pasti. Moraju biti kažnjeni za sve što su uradili, kao i njihovi prethodnici. Režim ne smije biti naslijeđen od nekog drugog režima! Moramo imati program nacionalnog ekonomskog spasa i ljude koji su ga kadri sprovesti! Imamo 10 milijardi razloga da to učinimo.
Sretno!
