Bloggost: Siniša Božić, ekonomista
“Optima grupa” predstavlja preduzeće osnovano kao društvo sa ograničenom odgovornošću koje upravlja radom preduzeća iz sastava naftne industrije RS: Rafinerije nafte Brod, Rafinerije ulja Modriča, te (Nestro) “Petrola” Banja Luka. Sva tri pobrojana preduzeća su akcionarska društva, a njihovim radom i poslovanjem upravlja društvo sa ograničenom odgovornošću. Pored toga, sva ova preduzeća su povezana pravna lica, i to po osnovu vlasništva, jer je 100% - ni vlasnik “Optima grupe”, istovremeno i većinski (ne i jedini) vlasnik rafinerija i “Petrola”. “Optima grupa” je preduzeće koje je osnovano nakon privatizacije naftne industrije RS, dakle, nije ranije postojalo. Za kratko vrijeme, nakon tri godine od osnivanja, “Optima grupa” je postala najveće preduzeće u BiH! Uspješno preduzetništvo, sposoban menadžment, ili nešto sasvim treće?Prema finansijskim izvještajima koje je “Optima grupa” predala APIFu, 2010. godine je ostvarila 940 miliona KM prihoda iz poslovanja. To svrstava ovo preduzeće na ubjedljivo prvo mjesto po prihodu bh - preduzeća. Da podsjetimo, tradicionalno najveća preduzeća u BiH su godinama Elektroprivreda BiH, sa prihodom od oko 870 miliona KM za 2010. godinu, ASA Prevent Group, sa prihodom od 600 miliona KM u 2009. godini, te BH telekom i “Telekom Srpske” sa 600, odnosno 480 miliona KM prihoda u 2010. godini... Sva ova preduzeća imaju kapital od više stotina miliona KM i postoje desetinama godina.
S druge strane, “Optima grupa” postoji tri godine i ima kapital od 50.000 KM. U 2009. godini je ostvarila 570 miliona KM prihoda. Odakle ovo preduzeće generiše ovakav enorman prihod?
Pošto je vlasnik “Optima grupe” isti kao i većinski vlasnik rafinerija, i “Petrola”, sve finansijski značajno poslovanje prelazi sa pomenutih akcionarskih društava na “Optimu”. Tako, Rafinerija nafte Brod u 2010. godini ostvaruje 40 miliona KM prihoda, Rafinerija ulja Modriča 58 miliona KM prihoda, a “Nestro petrol” Banja Luka 156 miliona KM prihoda. Sama činjenica da “Optima grupa” iskazuje 940 miliona KM obrta, govori o tome da je sve poslovanje prebačeno na to preduzeće – “Optima” nabavlja sirovu naftu, prodaje je rafinerijama, koje zatim prodaju finalni proizvod natrag “Optima grupi”, koja ga opet prodaje “Nestro petrolu”, koji prodaje gorivo krajnjim potrošačima. U ovim transakcijama, “Optima” samo manji dio vrši sa svojim zavisnim preduzećima, a veći dio transakcija obavlja sa licima izvan ovog kruga (tj. prodaje direktno). Vidi se to iz finansijskog izvještaja “Optima grupe” za 2010. godinu, gdje u strukturi ukupnog prihoda stoji da je prihod od prodaje robe povezanim pravnim licima oko 104 miliona KM, a prihod od prodaje robe na domaćem tržištu 633 miliona KM, te prihod od prodaje robe na inostranom tržištu 204 miliona KM! To, zapravo, znači da se “Optima grupa” miješa u nezavisno poslovanje akcionarskim društvima i da je formirana nelegalna i nezakonita poslovna struktura matično-zavisnih preduzeća! Jer, poslovanje u grupi nije nezakonito (što je tipičan model poslovanja npr. banaka, gdje je centrala banke u jednoj državi, a 'filijale' u drugim, ali ne i u istoj državi), ali se pravila matično-zavisnog preduzeća moraju znati, objelodaniti i biti usklađena sa zakonom! Da je vlasnik sva četiri preduzeća naftne industrije RS ujedno i 100% - ni vlasnik, navedena šema poslovanja bi se donekle mogla i tolerisati, (ne i sa poreskog stanovišta, koje bi opet bilo upitno). Međutim, ovakvim poslovanjem se nanosi šteta akcionarskim društvima Rafinerija nafte Brod, Rafinerija ulja Modriča i “Nestro petrol” Banja Luka, jer bi, (umjesto da ova društva nezavisno posluju, odnosno da se sve poslovne promjene adekvatno registruju u njihovom računovodstvu), njihov prihod bio višestruko veći! “Njeftegazinkor”, koji je 100% vlasnik “Optima grupe”, mora da trpi postojanje 20% malih akcionara u ostala tri preduzeća – i nije njihov jedini vlasnik! Ovakvim poslovanjem se većinski vlasnik ponaša kao da je jedini, a država ga ne primorava da ide u preuzimanje kako bi zaokružio svoj paket akcija na 100%, (što očigledno želi). Nadalje, sam proces privatizacije je u najmanju ruku problematičan. Dok su sve okolne zemlje privatizovale svoje naftne industrije na znatno transparentnije načine, naftna industrija RS je privatizovana direktnom prodajom, bez javne ponude na berzi i obaveznog preuzimanja. I, dok se vodi prava bitka oko vlasništva nad akcijama hrvatske Ine, i srpskog NIS - a, uz široko učešće državnih organa (tužilaštava, komisija za hartije od vrijednosti i istražnih organa), naftna industrija Republike Srpske predstavlja tipičan primjer pljačkaške i kriminalne privatizacije, kojoj je jedini cilj bio nelegalno bogaćenje onih koji su prodavali (Vlada RS), te onih koji su za male pare dobili sva tri preduzeća, (“Njeftegazinkor” dobio većinske pakete akcija u naftnoj industriji RS). Navedena problematika je previše obimna za izlaganje u jednom tekstu, ali pozabavimo se dalje problematičnim finansijskim izvještajem “Optima grupe”.
Nabavna vrijednost prodate robe, kao dominantan trošak, je 995 miliona KM. U nabavnu vrijednost spadaju sirova nafta za preradu, te ostali bazni proizvodi za rafineriju ulja. Prihod od prodaje je, vidjeli smo, 940 miliona KM. Postoji li ijedna rafinerija na svijetu koja je više platila sirovinu nego finalni proizvod? Dalje, obaveze prema povezanim pravnim licima iznose 114 miliona KM. O kojim se obavezama radi i po kom osnovu? Kratkoročni krediti iznose 289 miliona KM! Kome su dati? Gubitak preko visine kapitala “Optima grupe” iznosi 197 miliona KM! Zajedno sa 255 miliona KM gubitka Rafinerije nafte Brod, 50 miliona KM gubitka Rafinerije ulja Modriča, te 15 miliona KM gubitka “Nestro petrola” Banja Luka, ukupan rezultat poslovanja naftne industrije RS od privatizacije 2007. godine iznosi minus 609 miliona KM! Dodajmo tome poresko dugovanje od 133 miliona KM (iako je ukupan poreski dug Rafinerije nafte iznosio oko 200 miliona KM, višak preko 133 miliona je otpisan zakonski), te 174 miliona KM potrošenih iz budžeta RS za isplatu dugovanja Rafinerije nafte, te 220 miliona KM kredita koji je većinski vlasnik dao sam sebi, ispada da je ukupna dubioza ovog poduhvata oko 1 milijardu KM!
Nadalje, društva sa ograničenom odgovornošću, kakvo “Optima grupa” jeste, nemaju obavezu revizije finansijskih izvještaja, pa detalje koji se kriju iza grupnih računa, (analitička konta), nećemo moći saznati. Ne izrađuje se konsolidovani izvještaj, a stvorena je formacija matičnog i zavisnih preduzeća, čime se krše odredbe Zakona o privrednim društvima i Zakona o računovodstvu i reviziji. Revizorski izvještaj Rafinerije nafte je za 2009. bio sa uzdržanim mišljenjem, što će vrlo vjerovatno biti i za 2010. godinu, budući da je gubitak u nerevidiranom finansijskom izvještaju precijenjen za 112 miliona KM, a uvedena fantomska stavka revalorizacione rezerve, od 250 miliona KM.
Mali akcionari naftne industrije, njih petnaest hiljada, može očekivati da nikad neće dobiti dividendu, pored toga im slijedi još jedno smanjenje kapitala u Rafineriji nafte, a vjerovatno i u “Nestro petrolu”. Niko ne trguje akcijama naftne industrije na Banjalučkoj berzi, niti će trgovati. Vlast i dalje servira vijesti o jednom od najuspješnijih privatizacionih poduhvata.
Jedina nada Republici Srpskoj ostaje nacionalizacija naftne industrije. Da bi se to desilo, vlast mora da se promijeni, da kriminalci izađu iz državnih fotelja, nebodera od stakla i čelika i blindiranih limuzina, i odu na zasluženo mjesto, a da državnom počnu rukovoditi stručni, pošteni i moralni ljudi.
