Južna pruga: bloggost - Nikola Sekulović, ekonomista
Autor je predsjednik Savjeta za borbu protiv korupcije i kriminala i inicijator mreže NVO „Pokret za Istok“, čiji je cilj decentralizacija države i stvaranje nove regije unutar Republike Srpske
Već dugo vremena razmišljam o momentu kada ću izniijeti, čini mi se, jedinu moguću ideju za egzistencijalni opstanak stanovništa na ovim prostorima, sa akcentom na istočni dio RS i BiH. I odlučih se baš sada, pred godišnje odmore, (za one koji još uvijek rade), ne bi li ovo pročitali i poslije stavili prst na čelo i razmislili kuda plovi ovaj brod na koji se ukrcala većina stanovnika RS?! Treba odmah na početku reći, prije svega zbog čitalaca, da su mnogi već pisali na ovu temu i o ovoj problematici, ali, čini mi se, više iz razloga da budu drugačiji ili bar aktuelni i moderni, (kako se to danas radi), nego zbog istinske želje da pokrenu inicijativu za rješavanje problema, koji je evidentan i tiče se istočnog dijela RS, u kome još uvijek živi oko pola miliona stanovnika.
Koncept koji ću predložiti može se primjeniti i na druge dijelove države. Radi se o decentralizaciji, odnosno regionalizaciji, ali ne kao trendu ili pomodarstvu, već kao jedinom izlazu iz sadašnjeg bezizlaza. Bosna i Hercegovina je od kraja rata do danas ostvarila jako mali napredak u ekonomskoj rekonstrukciji i izgradnji države, a fiskalna konsolidacija je bila malo snažnija samo od kraja devedesetih godina prošlog vijeka, tačnije do 2003. godine. Još mnogo toga se mora uraditi da bi se suzio jaz u odnosu na (naprednije) zemlje u regionu i da bi se nastavio privredni napredak, koji je stagnirao u toku 2005., 2006 i 2007. godine (podaci WB). Ovaj period tranzicije u BiH praćen je nizom problema koji se najbolje očituju na privrednom stanju lokalnih zajednica, među kojima, svakako, možemo izdvojiti opštine u istočnom dijelu Republike Srpske, od Trebinja do Bijeljine, njih tridesetak.
Ekonomsko propadanje stanovništva iz „istočne RS“ je kontinuiran proces od završetka rata do danas. Proces i dalje traje, uz prijetnju da ugrozi opstanak mnogih opština u istočnom dijelu RS. Kao jedan od primjera ovakvog stanja u istočnom dijela RS, može poslužiti opština Trebinje. U predratnom periodu, (1991. godine), opština Trebinje je spadala među 10 najrazvijenijih opština BiH. Po privednim indikatorima zauzimala je značajnu poziciju: petnaesto mjesto prema društvenom proizvodu per capita, šesto mjesto po zaposlenosti (stopa od 40%), sedmo mjesto po zaposlenosti mlađih od 30 godina.
Ratno vrijeme, (1991. – 1996.), imalo je teške posljedice u cjelokupnom privrednom i društvenom razvoju opštine. Potpuno je uništeno ili trajno oštećeno 1/3 ukupnih potencijala privrede. Ukupan broj zaposlenih u Trebinju pao je na oko 4500, dok je nezaposlenih više od 10.000, što je katastrofalan podatak, uzme li se u obzir da opština broji oko 30.000 stanovnika, ili 6.000 manje nego poslije završetka rata.
Poslijeratni period nije donio očekivane rezultate kada je u pitanju obnova i razvoj privrede, povratak i demokratizacija. Naprotiv. Kompletna privreda našla se u vrlo teškim uslovima, bez svježeg kapiatala i mogućnosti obnove, te sa izgubljenim predratnim tržištem. Giganti na koje je opština bila oslonjena u pedratnom periodu, (Industrija alata Trebinje, Novoteks, Luč...), uglavnom su prestali sa proizvodnjom ili se ona održava na minimalnom nivou. Zbog svega ovoga većina stanovnika nalazi se u nezavidnom polažaju i sa veoma niskim životnim standardom. Povratak i reintegraciju sa ovakvim parametrima je suvišno i pominjati, jer samo bi se lud vraćao iz zemalja zapadne Evrope, (sa solidnom socijalom i dobrim mogućnostima za stalno zapošljavanje), u opustošenu zemlju.
Posljedica ovakvog stanja je iseljavanje, mnoge škole se zatvaraju, a u 90 % slučajeva imaju problem da formiraju prvi razred, kako bi se ostvario kontinuitet u njima.
Primjer je Opština Rudo gdje se svake godine broj prvačića smanjuje, dok je duplo veći broj prvačića koji se sa svojim roditeljima, (u posljednje dvije godine), odselio iz Rudog ka Vojvodini, Beogradu ili, manji dio, u Bijeljinu. Još je drastičnije u Bileći, gdje jedna generacija prvačića „preskače godinu“, zbog nedovoljnog broja za upis. Osnovni uzroci što ovaj problam prolazi neprimjećeno u široj javnosti, naročito u Banjaluci kao centru moći i odlučivanja, je nepostojanje svjesnosti u samoj regiji. Tačnije, on se ne publikuje na relevantnim mjestima gdje se donose odluke. Uz to, ne postoji bilo kakva organizovana snaga u regiji koja bi problem posmatrala regionalno i koja bi afirmisala problem kao regionalni, (sada postoje pokušaji po pojedinačnim opštinama), i koja bi se zalagala za njegovo rješavanje.
Ne postoje ni objedinjeni podaci o trendu iseljavanja stanovništva, od rata na ovamo. Čak ni zakon nije omogućio da se opštine čvršće uvezuju. Istina, postoje pokušaji u Hercegovini, gdje egzistira Savez opština istočne Hercegovine, koji djeluje kao humanitarna nevladina organizacija. Na njihov račun iz svake opštine uplaćuju se solidna sredstva, ali niko ne zna gdje da se potroši taj novac! Grantovi se dijele po zahtjevu pojedinaca ili klubova - za kulturu i sport i na tome priča završava. Dodamo li ovome činjenicu da je od dolaska Vlade Milorada Dodika, marta 2006. godine, nastavljen trend centralizacije moći, tj. prenosa nadležnosti sa lokalnog na entiteski nivo, problem još više dobija na snazi. (Primjera radi, Vlada RS bez saglasnosti opština daje koncesije na eksploataciju prirodnih bogatsatva u istim tim opštinama; neplanski privatizuje strateška preduzeća koja za građane istočnog dijela RS znače opstanak - slučaj Rudnik i Termoelektrana Gacko, Industrija alata Trebinje...).
Ukoliko se ne preduzme hitna akcija za rješavanje problema ekonomske održivosti istočne RS, desiće se kritični momenat kada će se egzistencijalni nivo spusti ispod donje granice, odakle više neće biti povratka. Situacija je već odavno alarmantna i hitna, ali procjenjujem da, ako prođu sljedeći lokalni, pa i parlamentarni, izbori bez svjesnosti i plana za rješavanje navedenog problema, cijelo područje sa skoro 30 opština će biti trajno izgubljeno. Zato kao rješenje predlažem da se stanovnici regije istočne RS, koji sada nisu ni organizovani, niti svjesni ukupnog problema, njegovih uzroka i mogućih rješenja, probude i organizuju kroz građanske i političke inicijative i aktivnosti, tako što bi se izborili za uspostavu ekonomski održive i demokratski uređene regije - od TREBINJA do BIJELJINE sa oko 500.000 stanovnika.
Drugim rječima, građani ovog dijela RS treba da formiraju svoju Regiju! Kao alat za ostvarivanje ove spasonosne ideje za istočni dio RS i njeno stanovništvo, predlažem da napravimo prvi korak, umrežimo se od Trebinja do Bijeljine, i dokažimo Vladi RS i Skupštini da je u interesu svih nas da se istok treba jačati, a ne dodatno razgrađivati i uništavati. I to pored svih istočnih potencijala: šume, energetika, turizam, kulturno istorijsko naslijeđe... Ukoliko to ne uradimo, biće izgubljena i posljednja nada da će cijeli istočni dio ikad moći da ostvari veći uticaj, koji znači razvoj i prosperitet.
Bez oklijevanja treba da uradimo sljedeće:
1. Ujedinjenje civilnog društva, političkih partija, uglednih pojedinaca istočne RS..., (u cilju kanalisanja nezadovoljstva građana zbog ekonomskog propadanja cijelog područja), kroz mrežu „Pokret za Istok – Inicijativa za ravnopravnost“
2. Kreiranje i vođenje konstantne kampanje prema relevantnim instancama, donosiocima odluka sa ciljem promjene statusa Regije
3. Organizovati se kroz političku organizaciju i učešćem na izborima ostvariti gore postavljeni cilj: formiranje Regije sa oblastima Hercegovina, Gornje Podrinje, Sarajevsko -romanijska oblast, Birač, Semberija)
Neophodno je poručiti svima da su nam ekonomski ciljevi na prvom mjestu: zaštita naših prirodnih bogatstava i resursa i sprečavanje odliva stanovništva, ali da imamo i političke ciljeve kao što su: cjelovita BiH sa njenim entitetima, modernizacija društva i jačanje ekonomije na državnom, regionalnom i lokalnom nivou, decentralizacija i ravnomerniji regionalni razvoj radi unapređenja kvaliteta života u svim krajevima države, i ubrzano dostizanje evropskih standarda i sticanje punopravnog članstva u EU. Ako ćemo biti realni i imalo pošteni, onda ćemo kao realnost prihvatiti da i sada postoje dvije, potpuno odvojene, oblasti, koje nemaju nikakave veze jedna sa drugom. Zapadni dio RS je, u ekonomskom segmentu, mnogo različitiji, ( i napredniji), od istočnog. Različiti su i mentaliteti, geografija, resursi, demografija, mogućnosti liječenja, studiranja... Dok je bilo drugačije, dok je centar moći bio na istoku, kukala je Banjaluka. No, otkad je moć odlučivanja prešla u Banjaluku, istok polako, ali sigurno odumire. Odumiranjem „istoka“ odumire i RS ili, blago rečeno, bespovratno atrofira jedan njen značajan dio. Pošto je nerealno očekivati da se Banjaluka, (ovdje se, naravno, misli na centre odlučivanja, nikako na obične građane), odrekne nadležnosti koje je preuzela pučem 1997. godine, onda je podjela jedino racionalno i moguće rješenje. Preciznije, Republika Srpska dijeli se u dva administrativna dijela, od kojih bi svaka vladala svojim resursima i upravljala vlastitim razvojem. Znam da će se poslije ovog teksta pojaviti i dušebrižnici koji će sve ovo osuditi. Reći će „srpsko tkivo“ biće presječeno na pola; srpski duhovni prostor ne trpi još jednu Drinu, (u ovom slučaju Brčko, kao da ono već nije zasebna oblast), da će srpska sloga biti na iskušenju, pregovaračka pozicija oslabljenja... i slične gluposti koje slušamo protekle dvije decenije. Neki će reći da će se Bošnjaci i Hrvati radovati, plus cijeli arsenal izjava i konstatacija u tom pravcu.
Ali baš me briga za sve njih, jer takve demogoge i lopove sam dobro upoznao baveći se ovim poslom više od 20 godina. Oni su obični manipulatori naivnim narodom. Ovo pišem i predlažem onima koji istinski žele dobro svim građanima ove zemlje, a pogotovu njenog istočnog dijela. Svako pametan i bistar će reći da bi realizacijom ovo projekta došlo do neophodne regionalizacije i prilagođavanja strukture uslovima na terenu. Time bi stanovnici istoka odlučivali o svojim resursima i svojoj sudbini, a stanovnici zapada o svojoj. Čist račun je ono što žele stanovnici istočnog dijela. Ništa više.
Ovako je otužno živjeti na istoku, a gledati razvoj zapada: gradnju velelepnih monumentalnih objekata, dok se na istoku gase škole, a prostori sve više liče na pustinje. Ukoliko bi uspjeli, posljedice ovakve preraspodjele bi imale pozitivne efekte i na federalne probleme i zavrzlame. Tako bi lakše došlo do restrikcije, ukidanja, federalnog nivoa, a deset kantona bi se moglo transformisati u manji broj. Uređenje države bi se značajno pojednostavilo. Prvi nivo - opštine, srednji nivo - kantoni/županije/regije i dva entiteta, plus jedan distrikt, i na kraju treći nivo, onaj državni. Prednost ovakvog modela je u tome što se ne bi crtale nove mape, nego bi se postojeće pregrupisale i redefinisale odlukama tih nivoa vlasti. Ljudska prava, evropski standardi, konstitutivnost naroda... moraju biti sadržaj svih elemenata opštinskog i srednjeg nivoa vlasti, kao i državnog. Ovo je put o kojem hitno moramo početi razmišljati, težiti i raditi na njegovoj realizaciji. Sve drugo je već viđeno i bojim se da će nas odvesti u propast i definitivno utopiti u živo blato u kome se već nalazimo. Građani istočnog dijela, vrijeme je da stvari otmemo iz njihovih ruku! U suprotnom, stići će nas „proročanstvo“ žrtvenog jarca i predsjedničkog kandidata opozicije na prošlogodišnjih opštim izborima Ognjena Tadića, izrečeno u izbornoj noći, kada je, u momentima razočarenja, ali i vidne iskrenosti, rekao: „Laku noć Srpska“!
