bloggost: Siniša Božić, ekonomista
Republici Srpskoj su potrebne hitne reforme regulatornih tijela finansijskog sektora. Regulatori finansijskog sektora su bitni, iako možda nismo detaljno upoznati sa njihovim radom, isti itekako imaju uticaja na naše živote. Prije svega, regulacija finansijskog sektora direktno utiče i na realni sektor, (važi i obrnuto). Ukoliko nemate pravednog i stručnog regulatora, onda imate problem, jer regulator šalje pogrešne signale i tako utiče, uglavnom negativno, i na predmetno tržište.
Tako je potrebna što skorija reforma jednog od bitnih regulatornih tijela koje se bavi definisanjem vrlo važnih odnosa u korporativnom sektoru, odnosno dijelu privrede koji se sastoji od najvećih preduzeća – akcionarskih društava. To je Komisija za hartije od vrijednosti, čiji je domen posla vrlo širok, i time se rad ovog državnog tijela direktno reflektuje na situaciju u znatnom dijelu privrede. Komisija za HOV je definisana Zakonom o tržištu hartija od vrijednosti. Zakon treba mijenjati. Izmjenama i dopunama ovog zakona se želi promijeniti ustroj Komisije za HOV RS, kao državne regulatorne institucije.
KHOV RS prema sadašnjem zakonskom rješenju čini pet članova, koji se imenuju na mandat od 5 godina i koje bira Narodna skupština RS.
Članovi i zaposleni imaju imunitet od krivične i građansko-pravne odgovornosti, kako propisuje čl. 251. ovog Zakona: ''Članovi Komisije i zaposleni u Komisiji ne mogu biti gonjeni za krivična djela, niti se smatrati odgovornim u građansko-pravnom postupku zbog bilo koje radnje preduzete u dobroj namjeri tokom obavljanja svojih dužnosti i u okviru zakonskih ovlašćenja''.
Ovim je zakonodavac dao znatnu moć članovima Komisije za HOV. Problem je u tome što je ta moć koncentrisana na pogrešnom mjestu. Nema potrebe za imunitetom članova ovog državnog tijela. U okruženju, samo je u Bosni i Hercegovini u entitetskim Komisijama za HOV dat neprirodan imunitet od odgovornosti. Članovi KHOV nisu sudije za organizovani kriminal, niti tužioci, pa da ima potrebe da se štite njihove ličnosti za profesionalne postupke. Naprotiv, dodjeljivanje imuniteta je nanijelo dosta štete tržištu kapitala, jer su time osobe odgovorne za njegovo upropaštavanje zakonski nedodirljive, što je presedan.
Ustrojstvo KHOV RS bi trebalo da se promijeni u sljedećim instrumentima:
- restrukturisati KHOV RS, umjesto članova imenovati Upravni i Nadzorni odbor (odbor za reviziju) KHOV RS, koji ne bira - imenuje Narodna skupština RS, (čime rad KHOV RS ima političku konotaciju), već raspisati standardan konkurs za prijem i imenovanje članova u Upravni i Nadzorni odbor, a prema propisanim uslovima u Zakonu o tržištu HOV i drugim zakonima koji definišu imenovanje državnih službenika,
- Nadzorni (odbor za reviziju) odbor bi vršio nadgledanje i kontrolu rada Upravnog odbora, te imao zakonska ovlaštenja da poništava određene odluke Upravnog odbora,
- zaposleni u KHOV moraju biti osobe koje imaju 3-5 godina iskustva u oblasti tržišta kapitala, (dešava se da su referenti tj. zaposlene osobe u KHOV RS, asistenti ili osobe koje nemaju nikakvog iskustva na tržištu kapitala, a utiču na bitne odluke),
- ukinuti bilo kakav imunitet bilo članova bilo zaposlenih (ili članova Upravnog i Nadzornog odbora) KHOV RS,
- mandat članova, odnosno Upravnog i Nadzornog odbora ograničiti na 4 godine, sa sadašnjih 5,
- propisati zakonom da je KHOV RS obavezna da u svojoj internoj sistematizaciji i ustrojstvu formira odjeljenje za zaštitu i edukaciju malih akcionara,
- u sadašnjim propisima KHOV RS izvještava Narodnu skupštinu RS jednom godišnje o stanju na tržištu kapitala, zakonski je obavezati da kvartalno izvještava i Ministarstvo finansija o toj materiji, (dešava se da se npr. izvještaj KHOV RS o stanju na tržištu kapitala za 2009. godinu razmatra na NS RS tek na kraju 2010. godine što je besmisleno),
- članovi Upravnog i Nadzornog odbora KHOV RS, te zaposleni, ne smiju imati nikakvo vlasništvo u kapitalu pravnih lica nad kojima KHOV RS vrši nadzor i daje dozvolu za obavljanje poslova.
Trenutno stanje u Komisiji za HOV jeste da ista čak nema ni legitimno rukovodstvo. Petogodišnji mandat njenim članovima je istekao u oktobru 2010. godine. Jedan konkurs za novo rukovodstvo je raspisan, ali je poništen. Budući da Predsjednik RS raspisuje konkurs za nove članove KHOV, a drugog konkursa nema, to jasno govori koliko je institucijama RS stalo do reda u ovoj oblasti, pa nije ni čudo zašto se članovi Komisije za HOV ponašaju kao najobičniji paraziti i foteljaši koji ne rješavaju nagomilane probleme, već što duže nastoje zadržati status quo (poznato, zar ne?).
Promjenom ustrojstva KHOV RS direktno bi se unaprijedilo tržište kapitala, bolje štitila prava manjinskih akcionara, uticalo na transparentnost rada KHOV RS, te bi rješavanje problema
investicionih fondova postalo moguće.
Podzakonski akti koje donosi KHOV RS bi se redefinisali, izmijenili, a pogotovo akti u domenu Zakona o investicionim fondovima i Zakona o preuzimanju akcionarskih društava.
KHOV RS bi počela aktivno da radi na unapređivanju legislative iz svoje oblasti rada, a u interesu akcionara i privrede RS.
Radi ušteda i povećanja efikasnosti, sve regulatorne državne agencije treba spojiti u jedno tijelo, na sličan način kako je to urađeno u Hrvatskoj. Tako treba objediniti Komisiju za HOV, Agenciju za bankarstvo i Agenciju za osiguranje. Sve tri agencije se bave srodnom problematikom, treba da budu na jednom mjestu.
Republika Srpska treba da uvede reda i u polje računovodstva i revizije. Opštepoznato je da licence za bavljenje računovodstvom i revizijom izdaje nevladina organizacija – Savez računovođa i revizora, iza koje stoji „Finrar“ d.o.o., privatna firma finansijskih moćnika, odnosno bivših i sadašnjih profesora banjalučkog Ekonomskog fakulteta, odnosno bivših visokih zvaničnika RS. Monopol u ovoj oblasti treba ukinuti, tako što će Republika Srpska, odnosno Ministarstvo finansija, da osnuje državnu agenciju koja će da se bavi relevantnim pitanjima sertifikacije i obuke.
