недеља, 17. мај 2015.

Prava slika Elektroprivrede RS: EPRS u gubitku najmanje 150 miliona KM

Piše: Dragan Čavić

Elektroprivredа Republike Srpske  orgаnizovаnа je kаo sistem 12 preduzeća, od čega je Mješoviti Holding Elektroprivreda Republike Srpske a.d. Trebinje mаtično preduzeće 100% u  vlаsništvu Republike Srpske i imа 65% učešćа u kаpitаlu zаvisnih preduzećа izuzev Istrаživаčko-rаzvojnog centrа gdje je učešće Mаtičnog preduzećа 51%. Dakle svih jedaneaest zavisnih preduzeća su  organizovana kao posebna pravna lica koja imaju svoje organe (direktora, upravu, nadzorni odbor, odbor za reviziju) i vlasničku strukturu (za 65% kapitala vlasnik je Mješoviti Holding Elektroprivreda Republike Srpske Matično preduzeće a.d. Trebinje, a ostalo su manjinski akcionari koji nisu isti u svim preduzećima a zavisno od ulaganja privatizacijskih vaučera i sekundarne trgovine na tržištu HOV).

Proizvodna preduzeća (hidroelektrane i termoelektrane) proizvedenu električnu energiju prodaju Mješovitom Holdingu Elektroprivreda Republike Srpske MP, a koji je dalje prodaje distributivnim preduzećima koji električnu energiju prosljeđuju krajnjim korisnicima (kupcima –domaćinstvima, privredi i ostalim). Dakle Mješoviti Holding Elektroprivreda Republike Srpske Matično preduzeće a.d. Trebinje pored funkcije upravljanja 11 zavisnih preduzeća, obavlja i funkciju posrednika proizvedene električne energije (kupovina od proizvođača i prodaja distributivnim preduzećima).
                                
    


U elektroprivredi RS nije bilo većih investicija i izgradnje novih proizvodnih kapaciteta, a oscilacije u obimu proizvodnje uglavno zavise od hidrometerolških uslova kao i trajanju remonta termoelektrana (Izvještaj o poslovanju Elektroprivrede RS za 2014. godinu još nije objavljen). Investicije se uglavnom odnose na ulaganje u već postojeće proizvodne kapacitete (remonti i slični poslovi koje su obavljale firme bliske vlasti).



U tabeli je dat pregled proizvodnje električne energije u prethodnim godinama:



Proizvedenu električnu energiju od proizvodnih preduzeća otkupljuje Matično preduzeće po cijeni koštanja uvećanoj za odgovarjuću maržu. Cijena koštanja (uključuje sve troškove proizvodnje električne energije) je različita od preduzeća do preduzeća, pa tako i otkupna cijena koju plaća Matično preduzeće. Dakle proizvodna preduzeća prodaju električnu energiju po različitim cijenama, pri čemu najefikasnija preduzeća dobijaju najmanju cijenu. Prosječne cijene koštanja su prikazane u donjoj tabeli:



Nakon toga Matično preduzeće prodaje tu električnu energiju distributivnim preduzećima koja je dalje isporučuju krajnjim korisnicima. U narednoj tabeli su prikazane cijena pf/KWh za poslednje tri godine (za 2014. godinu još nije objavljen izvještaj). Najviša cijena se obračunava domaćim kupcima, dok je za ostale kupce značajno niža (značane količine električne energije  kupuju, a nakon toga preprodaju „EFT“ Vuka Hamovića i „Rudnap“Vojina Lazarevića).  Iako je prodajna cijena za domaće kupce gotovo duplo viša od cijene koštanja (12  pf/KWh naspram 6,21 pf/KWh) Elektroprivreda ne uspjeva da posluje pozitivno i sada traži povećanje cijena električne energije.



Iako nije došlo do izgradnje novih kapaciteta niti značajnijeg povećanja proizvodnje električne energije 10 zavisnih preduzeća je enormno povećalo broj zaposlenih (podaci iz zvanično objavljenjih finansijskih izvještaja, bez podataka za Matični holding i Istrаživаčko-rаzvojni centar koji nije toliko bitan za poslovanje Elektroprivrede RS). Podaci o kretanju broje zaposlenih kao i odnos poslovnih prihoda i troškova plata dati su tabelama ispod:



Iz ove tabele se vidi da je u 2005. godini samo 19% poslovnih prihoda bilo korišteno za pokriće bruto plata, da bi taj odnos narastao na preko 30% u 2014. godini. Preduzeća su povećala broj radnika za preko 1.400 iako nije bilo povećanja realnog obima posla.

Zbirna struktura prihoda i rashoda, kao i ostvarenog dobitka za 10 zavisnih preduzeća (5 proizvodnih i 5 distributivnih) u zadnjih jedanaest godina, prikazana je u tabeli ispod (podaci iz zvanično objavljenjih finansijskih izvještaja svih proizvodnih i distributivnih preduzeća, (bez Matičnog holdinga i Istrаživаčko-rаzvojnog centra). Primjetno je da je zbirni poslovni dobitak, odnosno rezultat od proizvodnje i prodaje električne energije, uglavnom negativan, a da je zbirni bruto dobitak najviše rezultat finansijskih i ostalih prihoda. Poslovni dobitak  nastaje iz redovne djelatnosti preduzeća, odnosno od proizvodnje i prodaje proizvoda i on u najvećoj mjeri pokazuje uspješnost poslovanja nekog preduzeća.



Da bi prikrili loše poslovanje u zavisnim preduzećima Elektroprivrede RS iz godine u godinu se friziraju finansijski izvještaji kako bi stanje izgledalo bolje nego što stvarno jeste. Ako se pogledaju revizorski izvještaji u zadnjih nekoliko godina primjetno je da nezavisni revizor konstantno ukazuje na ogromne nepravilnosti u sačinjavanju finansijkih izvještaja, a koji su uglavnom odnose na ostvarenje finansijskih i ostalih prihoda koji su u najvećoj mjeri zaslužni za pozitivno poslovanje.

Distributivna preduzeća imaju ogromne probleme u naplati isporučene energije, ali to prikrivaju na način da u bilansima ne vrše otpis zastarjelih potraživanja i po tom osnovu obračunavaju ogromne prihode od kamata. Iako u svojim izvještajima nezavisni revizor konstantno navodi da se  nije mogao uvjeriti u stvarnu vrijednost potraživanja od kupaca, kao ni u potencijalne efekte otpisa navedenih potraživanja na priložene finansijske izvještaje.

U 2006. godini izvršen je otpis problematičnih potraživanja (to su potraživanja koja su se akumulirala od velikih državnih preduzeća za vrijeme rata i do momenta privatizacije, kao i od preduzeća koja su otišla u stečaj), ali se i nakon toga problem sa naplatom nastavio.  Potraživanja od kupaca za četiri distributivna preduzeća (od 2006.-2013. godine) narasla su za 150 miliona KM. Samo  je Elektrokrajina (od 2006.-2013. godine) imala rast potraživanja od kupaca od blizu 120 milona KM. Jedino je Elektro Doboj uspio da smanji iznos potraživanaja od kupca.

Najveći dužnici su uglavnom državna preduzeća koja teret svoje neefikasnosti i viška zaposlenih prebacuju na Eletroprivredu, ali i preduzeća u vlasništvu „biznismena“ bliskih vladajućim strankama. U krugovima  vladajuće stranke kruže glasine da je bivši ministar Želko Kovačević u vrijeme dok je bio izvršni direktor Elektrokrajine za pravna pitanja namjerno propuštao da utuži velike dužnike, kako bi potraživanja zastarijela (po našem zakonu rok za podnošenje tužbe za naplatu potraživanja je 3 godine, nakon toga ono se smatra zastarijelo i ne postoji zakonsko mogućnost naplate) .
Elektro Bijeljina je imala velike probleme sa naplatom od fabrike glinice Birač iz Zvornika (grupacija Birač je ostala dužna za isporučenu elktričnu energiju oko 13 milona KM iako su imali povlaštene cijene).

  Potraživanja od kupaca u KM



Iako je nezavisni revizor konstantno izražava sumnju u naplativost navedenih potraživanja, ista nisu isknjižavana (a posebno zastarijela potraživanja, potraživanja od preduzeća u stečaju i sl.). Na ova potraživanja obračunavaju se zatezne kamate, tako da distributivna preduzeća imaju ogromne fiktivne prihode od tih kamata (od blizu 30 miliona KM), koja su značajno veća od prihoda od kamata koje ostvaruje neke banke (Banka Srpske je u 2014. godini ostvarila prihod od kamata od nešto manje od 10 miliona KM, a Elektrokrajina 10,6 miliona KM, u 2013. godini 12  miliona KM, a u 2010 godine čak 15,4 miliona KM). Naravno ovdje je riječ o prihodima koji se samo obračunavaju i koji u najvećem dijelu neće biti moguće naplatiti.

Pored prihoda od kamata (finansijskih prihoda) primjetan je i ogroman rast ostalih prihoda. Ovi prihodi su uglavnom nastajali po osnovu naplaćenih otpisanih potraživanja i utvrđenih viškova stalnih sredstava. Recimo samo da je Elektrokrajina u 2013. godini ostvarila 8,5 miliona KM ostalih prihoda po osnovu naplaćenih otpisanih potraživanja, a u 2012. godini čak 16,4 miliona KM, Elektrobijeljina 1,9 milona KM u 2013. godini i 8,2 miliona u 2012. godini, Elektrohercegovina 2 miliona KM u 2013. godini, itd. U suštini ovdje se radi o fiktivnim prihodima jer isti nisu stvarno naplaćeni. Sva začkoljica je u knjigovodstvenoj gimnastici jer se dio potraživanja koja su otpisana proglase naplativim i na osnovu toga knjiže kao prihod. To se može i vidjeti i iz revizorskih izvještaja u kojim se navodi da se nezavisni revizor nije mogao uvjeriti da su ovi prihodi zaista ostvareni. Prihodi su računovodstvena kategorija i nisu identični ostvarenoj napalti, odnosno kad preduzeće izda račun ili obračuna zatetnu kamatu, taj iznos knjiži kao prihod mada u stvarnosti ne znači da će taj cjelokupan iznos naplatiti.





Ostali prihodi su ostvarivani i po osnovu viškova stalne imovine utvrđenih popisom stalnih sredstava. Tako je Elektro Bijeljina popisom stalnih sredstava u 2011. godini utvrdila viškove u iznosu od čak 5,9 miliona KM, a u 2013. godini viškovi stalnih sredstava su iznosili 7,5 miliona KM. Elektrodistribucija Pale popisom stalnih sredstava u 2011. godini utvrdila viškove stalnih sredstava u iznosu od 2,85 miliona KM itd. Nigdje nije navedeno o kakvim se viškovima radi ni kako je moguće da se utvrde viškovi u milionskim iznosima. Nezavisni revizor je smatrao da se  navedeni viškovi, ukoliko stvarno postoje, odnose na greške u evidenciji stalnih sredstava iz ranijih godina, a ne na višak sredstava nastao tekućim godinama, te su u skladu sa MRS-8 -„Računovodstvene politike, promjene računovodstvenih politika i greške“, izkazani  veći ostali  prihod i neto dobitak u tekućoj godini, a manje je iskazan neraspoređeni dobitak iz ranijih godina. Odnosno , u prevodupreduzeća su izkazala veću dobit za utvrđene iznose viškova stalnih sredstava najobičnijom knjigovodstvenom gimnastikom.




Evidendno je da se u pravilu radi o knjigovodstvenoj gimnastici kako bi se ostvario simboličan neto dobitak i javnosti prikazalo pozitivno poslovanje. Dakle ogromni gubici iz redovnog poslovanja (od proizvodnje i prodaje električne energije) peglajuse prihodima od kamata i ostalim prihodima za koje nezavisni revizor nije mogao da se uvjeri da su stvarno ostvareni.

Do koje mjere ide friziranje finansijskih izvještaja preduzeća iz sastava Elektroprivrede pokazuju i zadnji finansijski izvještaji (za 2014. godinu). Naime četiri od pet distributivnih preduzeća (izuzev Elektro Doboja) su isknjižila oko 90 miliona KM kratkoročnih potraživanja od kupaca direktno na teret neraspoređenog dobitka. Ovo je urađeno u suprotnosti sa Međunarodnim računovodstvenim standardima kako bi se sakrio ogroman gubitak poslovanja ovih preduzeća u 2014. godini.



Probni balon za ovakav način otpisa nenaplaćenih potraživanja urađen je pri sačinjavanju finansijkih izvještaja za 2013. godinu kod Elektrohercegovine. Naime Elektrohercegovina je izvršila otpis nenaplaćenih u iznosu od 9.283.797,00 KM direktno na teret neraspoređenog dobitka.

Nezavisni revizor je u svom Izvještaju naveo da navedeni tretman nije u skladu sa Međunarodnim računovodstvenim standardom 8 - ''Računovodstvene politike, promjene računovodstvenih procjena i greške'', koja definiše da promjena računovodstvene procjene može uticati samo na dobitak ili gubitak tekućeg ili budućih perioda. Što praktično znači da je preduzeće moralo da navedeni iznos otpisanih potraživanja (9.283.797,00 KM) knjiži u bilans uspjeha kao rashod i zatim ostvareni gubitak pokrije na teret neraspoređenog dobitka iz ranijh godina. Da su se poštovali Međunarodni računovodstveni standardi Elektrohercegovina bi 2013. godinu završila sa milionskim gubicima, ali se isto pokušalo zataškati. Korekcija finansijskih izvještaja izvršena je nakon sačinjavanja Izvještaja nezavisnog revizora, na način da je Preduzeće odustalo od otpisa nenaplaćenih potraživanja kako bi rezultat poslovanja bio pozitivan. S obzirom, na ogromne iznose nenaplaćenih potraživanja u Elektroprivredi su odlučili da otpišu dio istih u 2014. godini ali ne u skladu Međunarodnim računovodstvenim standardima, samo sa ciljem zataškavanja gubitaka.


Naravno ovo su samo neke nepravilnosti koje je revizor uočavao, a koji pokazuju da se ne radi o slučajnim greškama nego o sistematskom lažiranju finansijskih izvještaja sa ciljem obmane javnosti o stvarnim rezultatima poslovanja Elektroprivrede RS. Evidentno je da se radi o knjigovodstvenoj gimnastici kako bi se javnosti prikazalo pozitivno poslovanje preduzeća iz sistema elektro privrede. Svi izvještaji nezavisnog revizora preduzeća iz sistema Eletroprivrede objavljeni su na sajtu Banjalučke berze, te su dostupni javnosti.

Evo samo još jedan podatak nelogičnosti finansisjkih izvještaja:

RiTE Gacko je u 2014. godini ostvario prihode od prodaje električne energije u iznosu od 110 milona KM ( u 2013. godini prihodi od prodaje električne energije su iznosili 132 milona KM), a ukupne rashode od 135 miliona KM ( ukupni rashodi u 2013, godini su iznosili isto 135 milona KM), i zabilježilo neto gubitak od 10  milona KM. Postavlja se pitanje kako je tremoelektrana koja proizvodi i prodaje struju ostvarila još dodatnih 15 milona KM prihoda (kako ukupni gubitak ne bi iznosio 25 milona KM nego samo 10 milona KM).

Poslovni gubitak deset zavisnih preduzeća iz sistema Elektroprivrede u 2005. godini je iznosio cca 2 miliona KM, da bi 2014. godine narastao na cca 31 milion KM. Ukoliko bi se uvažile primjedbe nezavisnog revizora u dijelu koji se tiče finansijskih i ostalih prihoda, odnosno ukoliko bi se finansijski izvještaji sačinili u skladu sa Međunarodnim računovodsvenim standardima gubitak 10 zavisnih preduzeća Elektroprivrede RS bi iznosio preko 150 milona KM.

Dokaz lošeg poslovanja Elektroprivrede RS vidi se iz ogromnog rasta obaveza od 2005. – 2014. godine, koje su ovom period porasle za  558.261.675 KM (finansijski izvještaji MH Holdinga za 2014. godinu nisu objavljeni, pa sam predpostavio da su ukupne obaveze u 2014. godini indentične kao i u prethodnoj godini, iako su one vjerovatno veće).

Ukupne obaveze u KM



Teško je objasniti da preduzeća koja posluju pozitivno, pri čemu nema ulaganja u izgradnju novih kapaciteta imaju porast ukupnih obaveza za 560 miliona KM u zadnjih 11 godina. Posebno padaju u oči problemi naplate proizvodnih preduzeća od MH Holdinga za isporučenu električnu energiju, a izraženo je to slučaj za hidroelektrane. U tabeli ispod prikazano je kretanje visine potraživanja za isporučenu električnu energiju koja zavisna proizvodna preduzeća imaju prema MH Holdingu.






U gornjoj tabeli prikazana je prosječna naplata potraživanja od MH Holdinga. Prosječan period naplate potraživanja HE na Drini za isporučenu struju je 27,6 mjeseci (odnosno više od 2 godine  i 3 mjeseca).
Svi prethodni podaci su izvorno skinuti iz zvaničnih izvještaja i samo mala analiza, kakva je ova ,  dovoljno ilustruje kako režimske vlasti  upravljaju najznačajnijim resursom Republike Srpske.

Objektivno, Elektroprivreda bilježi gubitke koji se mjere stotinama miliona, a lažno prikazivanje stanja samo otežava perspektivu ovog državnog preduzeća.

Kada se na ovo dodaju brojne malverzacije u investicijama i redovnom poslovanju, za šta postoji osnovana sumnja u mnogim slučajevima raspolaganja sredstvima preduzeća,stanje je daleko gore nego što se može i zamisliti.

U upravljačkim strukturama Elektroprivrede nalaze se najodaniji članovi SNSD-a, a da je tako najbolje ilustruje činjenica da su 3 poslanika SNSD-a iz Hercegovine u Narodnoj skupštini RS istovremeno i rukovodioci u Elektroprivredi, a ima ih još nekoliko sa statusom narodnih poslanika koji su ili direktno zaposleni na visokim funkcijama u preduzećima Elektroprivrede, ili su to njihovi bliski srodnici.

Posebno interesantne teme su trgovanja strujom sa EFT i Rudnapom  , zatim izgradnja HE Dabar i gornjih horizonata ,kao i držanje depozita u bankama koje su propale, ali o ovim specijalnim poslovima režimske vrhuške nekom drugom prilikom.
Tragično je, da je baš sve u šta su režimski vlastodršci upetljali prste ili propalo ili će neminovno propasti.Sa ovakvim ishodom sav njihov isprazni i folklorni patriotizam biva potpuno demaskiran i otkriva zastrašujuće lice grupe bezobzirnih političkih oligarha koji su spremni da izazovu rat kako se ne bi otkrila prava istina o razmjeri štete koju su svjesno nanijeli Republici Srpskoj da bi ostvarili ogromnu imovinsku korist sebi i svojim porodicama.
Da bi se Republika Srpska podigla režim mora pasti, jer drugačije nije moguće mijenjati stanje na bolje .