Milorad, Čedo i Radovan

Piše: Dragan Čavić, predsjednik Demokratske partije

U siromašnom vremenu (kakvo je najčešće bilo na ovim prostorima), u nedostatku novaca za kupovinu pravih igračaka, roditelji su djecu često zabavljali pjenom od sapunice. Od žice se napravi prsten, uroni u pjenu od sapunice, duboko se udahne, a zatim i izdahne vazduh kroz prsten, i vazduhom poleti veliki plavičasto sjajni balon. Po pravilu nastane prava pomama kod djece željne igračaka koje nemaju i igre koju trebaju, kada balon od sapunice poleti. Prvo se kod djece pojavi oduševljenje ljepotom nečega što je nastalo iz ničega, a onda i sreća što balon mogu juriti po sobi i uništiti ga bez ikakve kazne.

Balon ne košta ništa i odmah se može napraviti novi.
Samo neko treba ponovo da puhne kroz žičani prsten.

Interesantno je da ti baloni od sapunice kod oduševljenog djeteta probude prije svega snažan osjećaj destruktivnosti, želje za uništenjem te virtuele ljepote.

Malo je djece koja pokušaju da balon uhvate da bi ga sačuvali, pa i kod tih koji su malobrojni, kada shvate da balon niti mogu uhvatiti, a ni sačuvati, nastaje pojačan osjećaj potrebe da svaki sledeći novi balon unište.

Neimaština i bijeda roditelje tjera da djeci stvaraju virtuelnu sapunsku zabavu. Djeca se izigraju u pomami za balonima od sapunice, a onda izmoreni od skakanja za ničim, odu zadovoljno spavati, iako nisu jeli ništa. I nikom ništa. Virtuelno uvijek proizvodi destruktivno, kao kod djece i balona od sapunice.

Jedino što sam akumulirao kao utisak nakon dogovorenog i insceniranog političkog duela Milorada Dodika, predsjednika Republike Srpske, i Čede Jovanovića bili su baloni od sapunice.
Gledajući i slušajući euforiju nastalu nakon njihove žalosne Srpsko-Srpske prekodrinske polemike, vidio sam obojicu kako sjede u Tanjugu, svaki je u ruci imao veliki žičani prsten, u sredini između njih sam vidio veliki lavor pun sjajne sapunske pjene, a oni su naizmjenično zamakali svoje prstenove u lavor, i duvali sapunske balone.

Čedi priliči da duva balone od sapunice, ali predsjednik Republike Srpske je poslednji Srbin iz Republike Srpske koji sebi smije dozvoliti poniženje da sjedi sa Čedom pored lavora i duva balone.
Žalosno je što su sa obje strane Drine letjeli baloni od sapunice, a podjednako gladni Srbi i tamo i ovamo, trošili su i poslednje atome snage hvatajući ništa. Zar nismo ništa naučili iz naše tragične prošlosti?

Još u augustu 2005.godine sebi sam postavio isto pitanje i tada sam napisao tekst kojeg je objavio Beogradski NIN, a tekst je imao radni naslov „Radovan“.
Radovan je u to vrijeme bio Dragan Dabić.
Ja sam tada bio Predsjednik RS. Peti po redu.
Sada više nisam, kao ni Radovan.
Predsjednik je Milorad, osmi po redu.

Tekst za NIN, 02. avgusta 2005.godine

„Radovan“

Počeću na tipično srpski način, istorijskim nacionalnim veličinama, Karađorđem Petrovićem i Milošem Obrenovićem. Srpski narod ih, sa distance od dva vijeka, slavi kao tvorce moderne Srpske države i oslobodioce od turskog ropstva.
Danas su veliki i svaki običan čovjek ih doživljava tako. Spominjanje njihovog imena je, za običnog smrtnika dvadeset prvog vijeka, povezano sa osjećajem ponosa, jer su u pamćenju ostale vrline, a ne mane, svakog od njih pojedinačno, a posebno rezultat - slobodna država Srbija, čiji su oni utemeljitelji.
Ali, istovremeno, pitamo li se kako su ih doživljavali njihovi savremenici, i kakve su međunarodne okolnosti i odnosi među tadašnjim velikim silama uticale na njihovu istorijsku ulogu? Karađorđe je bio prijek, kažnjavao je naprečac, ubio je i brata u afektu sudeći mu bez suda.

Kažu da je bio voljen, jer je pobjedio Turke, i oslobodio Beograd 1807. godine, kao i veliki dio Srbije. Istovremeno su ga i mrzili zbog njegove prijekosti i nepredvidivosti.

U to vrijeme Rusija je bila u ratovima sa Turcima, ali, istovremeno, i sa Napoleonovom Francuskom. Rusija, velika zaštitnica Srba, pritisnuta Napoleonovom invazijom, i zaokupljena spasavanjem sebe same, daje prostor Turcima koji ulaze u Srbiju ponovo, ali pritisnuta međunarodnim odnosima Turska, Bukureštanskim ugovorom 1812 godine, daje autonomiju Srbiji.
Karađorđe, vojvode. ali i narod bježe u Austriju.

Miloš Obrenović, koji je ostao u Srbiji, pojavljuje se kao novi vođa i lukavo, (što oružjem - Takovskim ustankom od 1814 godine, što dukatima, što međunarodnim odnosima), vješto koristeći Bukureštanski sporazum, primorava Turke da daju Srbiji sve više slobode. Istorija kaže da je bio vješt, lukav, hrabar i spreman da plati cijenu za državu Srbiju, ponašajući se i kao turski aga. Zato na strani Turaka 1814. godine guši Hadžiprodanovu bunu, ali i vodi Takovski ustanak protiv Turaka, a poslije Takovskog ustanka, da bi dobio Tursku za sagovornika, 1817. godine umilostivi sultana Karađorđevom glavom, plaćajući državnu samostalnost Srbije voždovim životom.

Kažu da je bio i voljen, ali i da su ga mrzili njegovi savremenici.

Jedrenskim mirom iz 1829 godine, Rusi, kao pobjednici nad Turcima, uz saglasnost dobrog dijela tadašnjih evropskih sila, otvaraju prostor Milošu da hatišerfima turskog sultana (iz 1830. i 1833. godine) obezbjedi Srbiji samostalnost i samoupravu, ali ne i samostalnu državu.

I jedan i drugi, i Karađorđe i Miloš, u tadašnjim međudržavnim i političkim odnosima velikih sila, predstavljaju utemeljitelje slobodne nezavisne Srbije, koja se međunarodno potpuno legitimiše 1878. godine Berlinskim kongresom.

Da li je bila pravda Voždova glava na sultanovom stolu za srpsku samoupravu u turskoj carevini?  Sigurno nije, ali je to bila cijena koju je Miloš morao platiti, i platio je.

Poslije posječenih kneževskih glava iz Prvog srpskog ustanka, poslije tolikih glava srpskih ustanika iz oba ustanka, Miloš više nije mogao brojati posječene glave i šansu za narod tražio je u pregovorima, jer više nije bilo glava za sjeći, a da narod ostane.

Jesmo li nešto naučili od samih sebe ?

Raspada se SFR Jugoslavija poslije proglašenja državne samostalnosti Slovenije, 1991.godine. Tim putem ide Hrvatska i Bosna i Hercegovina. Velike sile, zaokupljene posledicama pada Berlinskog zida i raspada Varšavskog ugovora, traže i svoje interese na Balkanu dolijevajući ulje na jugoslovensku vatru.
Raspada se Jugoslavija, a najtragičnije posledice dešavaju se u višenacionalnoj Bosni i Hercegovini.

Radovan Karadžić vodi srpski narod u Bosni i Hercegovini, proglašava srpsku autonomiju i Republiku Srpsku, nakon proglašenja državne samostalnosti BiH, a poslije referenduma na kojem nisu učestvovali Srbi 1992. godine.
Vodi narod i u ratu, ali i u pregovorima sa velikim silama za postizanje mira, sve do završetka rata - počev od Kutiljerovog plana, Vens Ovenovog plana, Oven Stoltenbergovog plana, plana Kontakt grupe, Francusko-Njemačke inicijative, Ženevskih principa, Njujorških principa, do Dejtonskog mirovnog sporazuma.

Rat je već tada proizveo posledice koje su rezolucijom Savjeta bezbjednosti o formiranju Međunarodnog suda za ratne zločine počinjene na prostoru bivše SFRJ obuhvaćene kao neminovnost za sudsko kvalifikovanje nakon završetka rata.
Ne smatram suvišnim u ovom trenutku hronološko  podsjećanje na slijed događaja i potpisanih dokumenata kada su u pitanju obaveze BiH, a samim tim i RS, kao njenog sastavnog dijela, o saradnji sa Međunarodnim sudom za ratne zločine počinjene na prostoru bivše Jugoslavije.

Član 9 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini glasi:
„Strane (BiH, RH i SRJ) će da sarađuju u punoj meri sa svima onima koji učestvuju u sprovođenju ovog mirovnog rešenja, ispisanim u aneksima ovog sporazuma, ili koje ovlasti Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija, u skladu sa obavezom svih strana da sarađuju u istrazi i gonjenju ratnih zločina i drugih kršenja međunarodnog humanitarnog prava“. (Pariz, 14. decembra 1995. godine)

Član 10 Aneksa 1A Dejtonskog mirovnog sporazuma kaže:
„Strane (RBiH, FBiH i RS) će u punoj meri sarađivati sa svim entitetima koji učestvuju u sprovođenju ovog sporazuma o miru, onako kako je to opisano u Opštem okvirnom sporazumu, ili kako drugačije odobri Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija, uključujući tu i Međunarodni tribunal za bivšu Jugoslaviju“. (Dejton, Rajt Peterson, Ohajo, 21. novembra 1995. godine)

Član 8, tačka 4. Aneksa 6. Dejtonskog mirovnog sporazuma glasi:
„Svi nadležni organi u BiH će sarađivati i obezbediti neograničen pristup:
-organizacijama ustanovljenim u ovom sporazumu;
-bilo kojim međunarodnim mehanizmima za praćenje ljudskih prava ustanovljenim za BiH;
-nadzornim telima uspostavljenim bilo kojim međunarodnim sporazumom navedenim u dodatku ovog aneksa;
-Međunarodnom sudu za bivšu Jugoslaviju,
te bilo kojoj drugoj organizaciji kojoj Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija poveri mandat u vezi sa ljudskim pravima ili humanitarnim pravom“. (Dejton, Rajt Peterson, Ohajo, 21. novembra 1995. godine)

Ovo su dijelovi sporazuma koji je donio mir na ove prostore, te jasno priznao postojanje Republike Srpske. Potpisivanjem ovog sporazuma koji je donio okvir za rješavanje problema svih naroda BiH, potpisane su i međunarodne obaveze kao dio paketa, da se tako izrazim. Dakle, uz prava idu i obaveze i jedno bez drugog ne može.

Šest godina poslije potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma, Narodna skupština Republike Srpske je na sjednici održanoj 2. oktobra 2001. godine usvojila Zakon o saradnji Republike Srpske sa Međunarodnim krivičnim sudom u Hagu. Zakon je objavljen u Službenom glasniku Republike Srpske broj 52 od 17. oktobra 2001. godine i na snazi je od 25. oktobra 2001. godine. Član 3. Zakona glasi:
„Vlada Republike Srpske se stara za zakonito i efikasno odvijanje saradnje sa Tribunalom.
Saradnja sa Tribunalom ostvaruje se preko Ministarstva pravde, organa pravosuđa, Ministarstva unutrašnjih poslova i Ministarstva odbrane“.

Najviši zakonodavni organ Republike Srpske je time normativno uredio obavezu i nadležnost organa i institucija vlasti Republike Srpske za saradnju sa Međunarodnim sudom za ratne zločine počinjene na prostoru bivše Jugoslavije, sa sjedišem u Hagu.

Mnogima se ne sviđa kada ja, izabrani Predsjednik Republike Srpske pozovem Radovana Karadžića da se preda, i razumijem ih, jer u sebi imaju pitanje na koje su već dali odgovor: Da li je to pravedno?
Svako ko sebi postavlja ovo pitanje istovremeno i presuđuje, i najveći broj Srba kaže: Nije pravedno.

Pitam sebe, pa jesmo li još 1995. godine bili svjesni onoga što je u sporazumu o miru zapisano? Još tada smo međunarodno priznanje Republike Srpske platili obavezom suđenja za ratne zločine koji su počinjeni u Bosni i Hercegovini.
Jesmo li sve ove godine bili u zabludi, i ako jesmo, možemo li u zabludi biti do vijeka. Jednostavno ne možemo.
Radovan je bio, istovremeno, i Karađorđe i Miloš Srpskog naroda u BiH.
On će platiti cijenu postojanja i trajanja Republike Srpske.Ta cijena je Haški proces. Drugačije nije moguće.

Ne mogu i ne smiju Srbi u BiH dozvoliti sebi da Republika Srpska, koja je Dejtonom dobila međunarodno priznanje kao entitet u Bosni i Hercegovini, prestane da postoji zbog jedne ili deset glava voždova.
Već je preko dvadeset hiljada srpskih glava u ratu od 1992 do 1995.godine platilo cijenu srpske autonomije u Bosni i Hercegovini.
Da nije bilo Bukureštanskog sporazuma i Berlinskog kongresa ne bi bilo ni države Srbije.
Da nije bilo Dejtonskog mirovnog sporazuma i Opšteg okvirnog sporazuma o miru u Parizu ne bi bilo ni Republike Srpske.
Cijenu su platili i narod, ali i voždovi, jer je cijena za naciju i voždova glava.
Historia magistra vitae est.
Posebno na Balkanu, a naročito kod Srba.