piše: Dragan Čavić, predsjednik
NDP
Javno
preduzeće Željeznice Republike Srpske tipičan je primjer politike vladanja
javnim dobrima Milorada Dodika, pa je ovo preduzeće od njegovih poslušnika,
koji su sa njim rukovodili, pretvoreno u potopljenu ruinu.
Ako
su štete od poplava teške oko milijardu KM, ukupne štete devetogodišnje
vladavine Dodikovih sljedbenika barem su nekoliko puta teže od posljedica
prirodne katastrofe.
I
jedna i druga šteta pogodila je građane Republike Srpske, ali je razlika
ogromna: Građani Republike Srpske nisu izglasali prirodnu katastrofu, ali jesu
izglasali Dodika.
I to
dva puta za redom.
Treći
put neće moći.
Republika
Srpska bi teško preživjela još jednu prirodnu katastrofu, a teže od toga još
jedan Dodikov mandat na vlasti.
Žalosna
istorija propadanja Javnog preduzeća Željeznice Republike Srpske u vrijeme
Dodikove vlasti to samo potvrđuje.
Glavna služba za reviziju javnog sektora RS u svom je Izvještaju izrazila „negativno mišljenje“ po finansijskim
izvještajima Željeznice Republike Srpske, navodeći da Željeznice RS nisu
primjenjivale zakonske i druge propise. (link:http://www.gsrrs.org/static/uploads/report_attachments/2014/04/23/RI054-13_Cyr.pdf ).
Treba podsjetiti da je i nezavisni revizor u 2010. godini izrazio „negativno mišljenje“, a u 2011. i
2012. godini „mišljenje sa
rezervom“ i upozoravao na mnoge propuste koji se dešavaju u ovom Javnom
preduzeću.
Članom 17. stav 9.
Zakona o računovodstvu i reviziji RS (Službeni glasnik RS 36/09 i 52/11) propisano
je da slijedeće:
„Za
finansijske izvještaje pravnog lica
odgovorno je lice ovlašćeno za zastupanje pravnog lica, upisano u sudsku
registar“.
Zakon je ovdje
vrlo jasan, najveću odgovornost snose
dosadašnji direktori Željeznica Republike Srpske koje je postavljao Milorad Dodik i
to bi valjda trebalo da bude jasno i njemu i njegovim poslušnicima, ali, na žalost, za
njega i njegovu družinu, otkako su preuzeli vlast, ne važe
nikakvi zakoni.
S obzirom da su i Izvještaji nezavisnog revizora i
finansijski izvještaji ovog Preduzeća javno dostupni na sajtu Banjalučke berze,
navešću kratak pregled poslovanja u zadnjih
8 godina, odnosno od dolaska na vlast koalicije SNSD, DNS i SP. Krenuću od pokazatelja o rastu ukupnih obaveza u
prethodnom period, koji su rasli nevjerovatnom brzinom:
Iz tabele se vidi da su ukupne obaveze ovog Preduzeća u
periodu od 8 godina, od 2006. do 31.12.2013.,
narasle ukupno za čak 245 miliona KM ili, u prosjeku, godišnje 30.630.341 KM.
Na početku 2006.
ukupne obaveze su iznosile nešto manje od 60 milona KM, da bi u vrijeme Dodikove
vladavine narasle na
zastrašujućih 304 miliona KM.
Ukupne obaveze
Preduzeća se sastoje iz sledećeg:
- dugoročni krediti u iznosu od 158.386.619 KM,
- obaveze za poreze 15.741.678
KM,
- kratkoročne obaveze u iznosu od 129.851.371 KM, a sastoje se od kratkoročnih kreditnih obaveza u iznosu od 23.730.125 KM i
obaveza iz poslovanja (od čega samo obaveze za zarade iznose 23.276.930 KM).
Ovakav ogroman
rast obaveza, naravno pratili su i rashodi od kamata, što možemo vidjeti u
sledećoj tabeli:
Iz prethodne tabele
se vidi da su u 2005. godini rashodi od kamata iznosili 861.824 KM, da bi u
2013. rashodi od kamata dostigli astronomskih 12.908.705 KM, odnosno 15 puta
veći iznos nego 2005. godine (da ne bude zabune, radi se samo o kamati, dok
glavnice po kreditnim obavezama dostižu daleko veći iznos).
Pored galopirajućeg rasta obaveza ovo Preduzeće je
dobijalo izdašnu pomoć iz budžeta Republike Srpske kroz godišnje grantove. Iznosi subvencija isplaćenih iz budžeta RS po godinama
prikazani su u slijedećoj
tabeli:
Iz prethodne tabele vidi se da je u periodu prethodnih 8 godina, odnosno periodu
2006. -2013. godine ostvaren ukupan neto gubitak od bllizu 157 milona KM, dok
je 2005. godine Preduzeće ostvarilo neto dobitak od nešto više od 3 milona KM.
Ukoliko se sabere rast obeveza i dobijeni iznos
subvencija dobijemo podatak da je u ovo Preduzeće u periodu 2006-2013. godine
upumpano nevjerovatnih 480.208.571 KM.
Pored navedenog,
Vlada Republike Srpske je izmirila obaveza Željeznica RS po dospijelim kreditima Evropske banke za
obnovu i razvoj (EBRD), Evropske investicione banke (EIB) i Vlade Portugala u
ukupnom iznosu od 64.661.000 KM (zaključno na dan 31. 12. 2013.
godine),
jer Preduzeće nije mogla da plaća dospijele
rate kredita, te je Vlada
RS kao jemac platila dospijele
kreditne obaveze.
Taj iznos od 64.661.000 KM Preduzeće knjiži kao obavezu prama Vladi RS,
koju naravno nikada neće vratiti.
Iako su u ovo
preduzeće uložena ogromna sredstva, to se nije odrazilo na poboljšanje rezultata poslovanja, već su u prethodnom periodu bilježeni samo gubici, što je prikazano u slijedećoj tabeli:
Iz prethodne tabele vidi se da je u periodu prethodnih 8 godina, odnosno periodu
2006. -2013. godine ostvaren ukupan neto gubitak od bllizu 157 milona KM, dok
je 2005. godine Preduzeće ostvarilo neto dobitak od nešto više od 3 milona KM.
Dio gubitaka u
Željeznicama Republike Srpske mogu se
pripisati objektivnim problemima
na tržištu koje imaju većina preduzeća ovog tipa u okruženju.
Međutim, veliki dio problema uzrokovan je krajnje nerazumnim
poslovnim potezima, a u nekim slučajevima i kriminalnim radnjama od kojih ću navesti samo dvije:
- Preduzeće
je tokom 2007. godine avansno uplatilo 2.804.647 КМ češkoj firmi „On Track“ za
opravku šest lokomotiva. Po odredbama Ugovora, prije uplate avansa češka firma
je trebala obezbjediti bankarsku garanciju, što firma „On Track“ nije
obezbjedila. Na opravku u Češku poslate su dvije lokomotive. Nakon toga firma
„On Track“ iz Češke odlazi u stečaj , a Željeznice Republike Srpske ostaju bez
uplaćenih 2.804.647 КМ i dvije lokomotive.
- U
novembru 2010. godine potpisan je ugovor o dugoročnom kreditu za nabavku
transportnih sredstava sa Republikom Poljskom u iznosu od 20 miliona EUR.
Sredstva kredita bi se trebala vratiti do
2032. godine. Za taj iznos nabavljeno je oko 200 vagona koji nisu
odgovarajući za naše pruge, tako da ni danas nisu u upotrebi.
Ovo
javno preduzeće u periodu Dodikove vladavine pretvoreno je u zavod za zapošljavanje članova stranaka
na vlasti.
O tome govori i podatak da je
na troškove zarada u 2005. godini isplaćeno 27 miliona KM, dok je tokom 2013. godine ta cifra skoro udvostručena na 53,4 miliona KM.
U prilog toj katastofalnoj
politici zapošljavanja po stranačkoj pripadnosti govori podatak da je Preduzeće tokom 2005.
godine od vlastitih prihoda (30,4 miliona KM) moglo podmiriti troškove zarada, dok u 2013. godini to već nije u mogućnosti: ostvareno je vlastitih prihoda (od prodaje učinaka) u iznosu od 43,5 miliona KM, a troškovi zarada su iznosili 53,4 miliona KM.
Ukupan broj zaposlenih na dan
31.12.2013. godine je iznosio 3405 radnika, a željezničku mrežu čini ukupno 425 kilometara
pruge.
Bitno je istaći da u prosjeku broj radnika po kilometru pruge u razvijenim zemljama
EU iznosi 1; u Hrvatskoj 2,5;
Srbiji 5,4; a kod nas 8,1 (ukoliko se uzme u obzir da je u
eksploataciji samo 364 km pruge onda se taj koeficijent penje na blizu 10!).