Bloggost – Siniša Božić, ekonomista
Ovim člankom započinjemo serijal tekstova o predmetnoj temi. Budući da je tema složena, a problem istraživanja jasno definisan, u uvodnom tekstu ćemo okvirno ukazati na probleme u funkcionisanju privrede, te moguća rješenja, a u daljim tekstovima, svaki problem ćemo posebno analizirati.
Ovim člankom započinjemo serijal tekstova o predmetnoj temi. Budući da je tema složena, a problem istraživanja jasno definisan, u uvodnom tekstu ćemo okvirno ukazati na probleme u funkcionisanju privrede, te moguća rješenja, a u daljim tekstovima, svaki problem ćemo posebno analizirati.Mjere koje bi mogle da, direktno ili indirektno, utiču na oporavak privrede Republike Srpske:
1. Izmjene Krivičnog zakona Republike Srpske
Veliki problem Krivičnog zakona Republike Srpske predstavlja zastara. Vrijeme prolazi, poratni, privatizacioni i postprivatizacioni kriminal zastarjeva, a Republika Srpska ništa ne čini da zaštiti svoje i interese većine svojih građana. Rješenja su: izmjene i dopune Krivičnog zakona, uvođenje statuta veleizdaje, posebno za privredni i organizovani kriminal, ukidanje zastare za krivično djelo veleizdaje, i retroaktivna primjena takvog Krivičnog zakona.
2. Donošenje Zakona o zaštiti interesa malih akcionara
Prava akcionara u Republici Srpskoj su definisana Zakonom o privrednim društvima. Iako taj zakon predstavlja napredak u odnosu na prethodni Zakon o preduzećima, u pogledu postojanja instituta koji omogućavaju bolju zaštitu malih akcionara, potrebno ga je nadograditi sa posebnim zakonom koji bi se bavio zaštitom malih akcionara, (imajući u vidu značaj ove populacije u RS). Manjinskih akcionara u Republici Srpskoj je inicijalno bilo preko 1 milion. Vaučerskom privatizacijom je vaučere dobilo oko 1,4 miliona lica, od kojih je 83% iskorišteno, (uloženo u tadašnje privatizacione investicione fondove-PIFove, i u preduzeća). U Republici Srpskoj, malih akcionara u investicionim fondovima, (koji su se transformisali iz PIF-ova u ZIF-ove zatvorene investicione fondove), danas ima preko 450.000, dok malih akcionara u preko 600 akcionarskih društava, koja su kotirana na berzi, ima preko 280.000, ne računajući preduzeća u stečaju i likvidaciji, (najveći broj akcionara je u preduzećima Elektroprivredi RS 21.000, Naftna industrija RS 15.000, Telekom Srpske 27.000 akcionara...). Do sada, institucije Republike Srpske se nisu bavile problemom zaštite malih akcionara. Krajnje je vrijeme da počnu razmišljati u tom pravcu.
3. Izmjene Zakona o tržištu hartija od vrijednosti
Izmjenama i dopunama ovog zakona se želi promijeniti ustroj Komisije za HOV RS, kao državne regulatorne institucije. KHOV RS prema sadašnjem zakonskom rješenju čini pet članova, koji se imenuju na mandat od 5 godina, i koje bira Narodna skupština RS. Članovi i zaposleni imaju imunitet od krivične i građansko-pravne odgovornosti, što je krajnje nepotrebno. Tržište kapitala treba liberalizovati, otvoriti, i učiniti dostupnim domaćim i inostranim investitorima, radi prikupljanja prijeko potrebnog kapitala.
4. Izmjene Zakona o reviziji privatizacije državnog kapitala u preduzećima i bankama
Revizija privatizacije nije dala željene efekte. Dovoljno je uporediti preko 600 raskinutih privatizacionih ugovora u Srbiji sa 0 raskinutih privatizacija u RS. Revizija privatizacije mora da se kontinuirano odvija, jer samo tako će se kontrolisati kome je prodat državni kapital, odnosno da li je sama privatizacija bila svrsishodna ili su preduzeća nakon privatizacije ugašena, mali akcionari upropašteni, radnici otpušteni, a njihova imovina-otuđena. Republika Srpska je pokazala da je nesposobna da izvrši reviziju privatizacije, što se mora mijenjati.
5. Donošenje Zakona o nacinalizaciji strateških preduzeća
Nacionalizacija se nameće kao jedino rješenje u onim preduzećima koja su od značaja za Republiku Srpsku, a koja su u privatizaciji, poklonjena stranom vlasniku, koji dalje upropaštava kupljeno preduzeće. Nacionalizacija treba biti sprovedena kao metod raskidanja privatizacionih ugovora, i to u onim preduzećima za koja se procijeni da su strateški bitna za Republiku Srpsku, a koja su privatizacijom uništena ili koja se rapidno dovode do propadanja i nestanka, (kriterijumi su kretanje visine kapitala, zaduženost i nivo prihoda).
6. Izmjene Zakona o stečajnom postupku
Cilj stečaja u RS prema trenutnim zakonskim rješenjima je grupno namirenje povjerilaca stečajnog postupka, što znači uništenje - likvidaciju preduzeća radi namirenja povjerilaca. Od preko 200 završenih stečajeva, u samo 8 slučajeva se pristupilo reorganizaciji stečajnog dužnika (preduzeća) i nastavkom rada istog. Dakle, cilj stečaja je uništenje preduzeća. Stečajni upravnici imaju široka ovlaštenja i njihov cilj je da naplate svoj rad. Svi bi da se naplate od dužnika koji posrće, (preduzeća). To je nemoguće.
7. Donošenje Zakona o reviziji stečaja
Potreba donošenja zakona o reviziji stečaja dolazi od realne situacije da je privreda RS uništavana u brojnim lažnim stečajevima, u kojima je većinski vlasnik privatizovanih preduzeća namjerno 'naduvavao' lažne fakture tj. stvarao lažna potraživanja, a zatim preduzeće gurnuo u stečaj, u kome se pojavio kao većinski povjerioc, preduzeće se likvidiralo u stečajnom postupku a većinski vlasnik je zaposjeo nekretnine preduzeća. Ovakvih lažnih stečajeva je u RS na desetine i o njima postoji detaljna dokumentacija.